Andrey Chernov Bijgedragen door Michael C. Wu Herschreven door René Ladan Vertaald door &os; is een zeer gedistribueerd project met gebruikers over de gehele wereld. Dit hoofdstuk behandelt de internationalisatie- en lokalisatie-eigenschappen van &os; die niet-Engelssprekende gebruikers echt werk laten verzetten. Er zitten veel aspecten van de i18n-implementatie in zowel de systeem- als applicatieniveaus, dus waar mogelijk wordt de lezer verwezen naar meer specifieke bronnen. Na dit hoofdstuk weet de lezer: Hoe verschillende talen en locales gecodeerd zijn op moderne besturingssystemen. Hoe de locale in te stellen voor een login-shell. Hoe de console voor niet-Engelse talen in te stellen. Hoe het X Window systeem effectief met meerdere talen te gebruiken. Waar meer informatie te vinden over het schrijven van i18n-respecterende applicaties. Veronderstelde voorkennis: Weten hoe aanvullende applicaties van derde partijen geïnstalleerd worden (). internationalisatie lokalisatie lokalisatie Ontwikkelaars hebben internationalisatie (internationalization afgekort tot de term I18N, de eerste en de laatste letter en het aantal tussenliggende letters. L10N gebruikt hetzelfde schema voor naamgeving en komt van localization. Samen staan I18N/L10N methoden, protocollen en applicaties gebruikers toe de taal van hun keuze te gebruiken. I18N-applicaties zijn geprogrammeerd door gebruik te maken van I18N-gereedschappen van bibliotheken. Daarmee kunnen ontwikkelaars een eenvoudig bestand schrijven en menu's en teksten weergeven in elke taal. Programmeurs worden door het &os; Project sterk aangemoedigd deze conventie te volgen. I18N/L10N wordt gebruikt als een gebruiker gegevens wil bekijken, invoeren of verwerken in niet-Engelse talen. I18N en L10N zijn niet &os; specifiek. Momenteel kan er gekozen worden uit de meeste grote wereldtalen, inclusief maar niet beperkt tot: Chinees, Duits, Japans, Koreaans, Frans, Russisch en Vietnamees. In al zijn pracht is I18N niet &os; specifiek maar een conventie. Het &os; Project moedigt iedereen aan &os; te helpen deze conventie te gebruiken. locale Lokalisatie-instellingen zijn gebaseerd op drie hoofdtermen: Taalcode, Landcode en Codering. Localenamen zijn als volgt opgebouwd: Taalcode_Landcode.Codering taalcodes landcodes Om een &os;-systeem (of een ander I18N-ondersteunend &unix; achtig systeem) te lokaliseren naar een bepaalde taal, moet de gebruiker de codes voor het specifieke land en taal achterhalen. Landcodes geven applicaties aan welke variatie van de gegeven taal gebruikt moet worden. Ook webbrowsers, SMTP/POP-servers, webservers, enzovoorts maken beslissingen gebaseerd op die codes. Hieronder staan voorbeelden van taal- en landcodes: Taal- en landcode Omschrijving en_US Engels - Verenigde Staten ru_RU Russisch voor Rusland zh_TW Traditioneel Chinees voor Taiwan Een complete lijst van beschikbare locales is beschikbaar via: &prompt.user; locale -a coderingen ASCII Sommige talen gebruiken andere ASCII-coderingen dan 8-bit, wijde of multibyte karakters, zie &man.multibyte.3;. Oudere programma's herkennen die niet en interpreteren ze foutief als controlekarakters aan. Afhankelijk van de implementatie moeten gebruikers eventueel een applicatie met wijde of multibyte karakterondersteuning compileren, of hem correct instellen. Om wijde of multibyte karakters in te kunnen voeren en te kunnen verwerken levert de &os; Portscollectie voor elke taal programma's. Hiervoor staat I18N-documentatie in de respectievelijke &os; Port. Voor het bouwen van een gewenste applicatie met lokalisatie is het verstandig de applicatiedocumentatie te bekijken om te bepalen hoe de juiste waarden doorgegeven kunnen worden naar configure, Makefile of de compiler. Houd rekening met: Taalspecifieke enkele C-karakters karakterverzamelingen (zie &man.multibyte.3;), bijvoorbeeld ISO8859-1, ISO-8859-15, KOI8-R of CP437. Wijde of multibyte coderingen, bijvoorbeeld EUC of Big5. Een lijst met actieve karakterverzamelingen staat bij de IANA Registry. &os; gebruikt in plaats hiervan X11-compatible locale-coderingen. In het &os; Ports en Package systeem hebben I18N-applicaties I18N in hun naam zodat ze eenvoudig herkend kunnen worden. Toch ondersteunen ze niet altijd iedere mogelijk gewenste taal. Meestal is het voldoende om de waarde van de localenaam te exporteren als LANG in de login-shell. Dit kan door die waarde in ~/.login_conf van de gebruiker of in ~/.profile, ~/.bashrc of ~/.cshrc) van de gebruiker te zetten. Het is niet nodig om localedeelverzamelingen als LC_CTYPE of LC_CTIME in te stellen. Bij de taalspecifieke &os; documentatie staat vaak nog informatie. De twee volgende omgevingsvariabelen moeten in de instellingenbestanden ingesteld worden: LANG voor de &posix;POSIX &man.setlocale.3; functies. MM_CHARSET voor de MIMEMIME karakters voor applicaties. Dit is inclusief het instellen van de gebruikers-shell, het instellen van de specifieke applicatie en de instellingen voor X11. locale loginklasse Er zijn twee methoden om de locale in te stellen en beiden worden hieronder beschreven. De eerste (aanbevolen) methode is door middel van het toekennen van omgevingsvariabelen in de loginklasse en de tweede is mogelijk door middel van het toevoegen van de omgevingsvariabelen aan het opstartbestand van de systeem-shell. Deze methode biedt de mogelijkheid om omgevingsvariabelen die nodig zijn voor de localenaam en MIME karakterverzamelingen éénmalig voor elke mogelijke shell toe te kennen in plaats van door toekenning via het opstartbestand van elke shell. Gebruikersinstellingen kunnen door de gebruiker zelf worden gemaakt en voor Beheerdersinstellingen zijn superuser-rechten nodig. Hieronder staat een minimaal voorbeeld van een .login_conf bestand in de thuismap van een gebruiker die beide variabelen heeft ingesteld op Latin-1 codering: me:\ :charset=ISO-8859-1:\ :lang=de_DE.ISO8859-1: traditioneel Chinees BIG-5 codering Hieronder staat is een voorbeeld van een .login_conf die variabelen instelt voor traditioneel Chinees in BIG-5 codering. Er zijn veel andere variabelen ingesteld zijn omdat sommige software localevariabelen niet correct respecteert voor Chinees, Japans, en Koreaans. # Gebruikers die geen valuta eenheden of tijdformaten voor Taiwan # willen gebruiken kunnen handmatig elke variabele wijzigen. me:\ :lang=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_ALL=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_COLLATE=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_CTYPE=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_MESSAGES=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_MONETARY=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_NUMERIC=zh_TW.Big5:\ :setenv=LC_TIME=zh_TW.Big5:\ :charset=big5:\ :xmodifiers="@im=gcin": # Stel gcin in als XIM invoerserver Zie Beheerdersinstellingen en &man.login.conf.5; voor meer details. Er dient gecontroleerd te worden of loginklasse voor gebruikers, /etc/login.conf, de juiste taal instelt door de volgende instellingen in /etc/login.conf: taalnaam|accountstitel:\ :charset=MIME_karakterverzameling: :lang=localenaam:\ :tc=default: Voor het bovenstaande voorbeeld dat gebruik maakt van Latin-1 ziet dat er als hieronder uit: german|Duitse gebruikersaccounts:\ :charset=ISO-8859-1:\ :lang=de_DE.ISO8859-1:\ :tc=default: Voer voordat de gebruikers login class wordt gewijzigd het volgende uit: &prompt.root; cap_mkdb /etc/login.conf om de nieuwe configuratie in /etc/login.conf zichtbaar te maken voor het systeem. Loginklasse wijzigen met &man.vipw.8; vipw Met vipw kunnen nieuwe gebruikers toegevoegd worden en de instellingen dienen ongeveer als volgt uit te zien: gebruiker:wachtwoord:1111:11:taal:0:0:Gebruikersnaam:/home/gebruiker:/bin/sh Loginklasse wijzigen met &man.adduser.8; adduser loginklasse Met adduser kunnen nieuwe gebruikers toegevoegd worden. Hierna dient één van de volgende stappen uitgevoerd te worden: defaultclass = taal instellen in /etc/adduser.conf. In dit geval dient er voor alle gebruikers van andere talen een default klasse ingevoerd te worden. Er kan ook gekozen worden voor een antwoord op de vraag over taal vanuit &man.adduser.8;: Enter login class: default []: Ook kan het volgende gebruikt worden voor elke gebruiker die een andere taal gebruikt: &prompt.root; adduser -class taal Loginklasse wijzigen met &man.pw.8; pw Als &man.pw.8; wordt gebruikt om nieuwe gebruikers toe te voegen: &prompt.root; pw useradd gebruikersnaam -L taal Deze methode wordt niet aanbevolen omdat er instellingenen nodig zijn voor elke mogelijke shell. Het advies is de Methode Loginklasse te gebruiken. MIME locale Om de localenaam en MIME karakterverzameling toe te voegen kunnen gewoon twee omgevingsvariabelen ingesteld worden, zoals hieronder te zien is, in /etc/profile en/of /etc/csh.login opstartbestanden voor shells. Hier wordt de Duitse taal als voorbeeld gebruikt: In /etc/profile: LANG=de_DE.ISO8859-1; export LANG MM_CHARSET=ISO-8859-1; export MM_CHARSET Of in /etc/csh.login: setenv LANG de_DE.ISO8859-1 setenv MM_CHARSET ISO-8859-1 Het is ook mogelijk de bovenstaande instructies toe te toevoegen /usr/share/skel/dot.profile (ongeveer gelijk aan wat hierboven in /etc/profile is gebruikt) of aan /usr/share/skel/dot.login (ongeveer gelijk aan wat hierboven in /etc/csh.login is gebruikt). Voor X11: In $HOME/.xinitrc: LANG=de_DE.ISO8859-1; export LANG Of: setenv LANG de_DE.ISO8859-1 Afhankelijk van de shell (zie boven). Voor alle enkele C-karakters karakterverzamelingen worden de juiste lettertypen voor het console ingesteld in /etc/rc.conf voor de taal in kwestie met: font8x16=lettertypenaam font8x14=fontnaam font8x8=fontnaam De lettertypenaam komt uit de map /usr/share/syscons/fonts zonder het achtervoegsel .fnt. sysinstall toetsenmapping schermmapping De gebruiker dient ervoor te zorgen dat indien nodig de juiste enkele C-karakters karakterverzameling wordt ingesteld met /stand/sysinstall. In sysinstall kan Configure en Console gekozen worden. Het is ook mogelijk het volgende aan /etc/rc.conf toe te voegen: scrnmap=schermmappingnaam keymap=toetsenmappingnaam keychange="fkey_nummer sequentie" schermmappingnaam komt uit de map /usr/share/syscons/scrnmaps zonder het achtervoegsel .scm. Meestal is een schermmapping met een overeenkomstig gemapt lettertype nodig als workaround om bit 8 naar bit 9 uit te breiden op een lettertype–karaktermatrix van een VGA-adapter in pseudografische gebieden, dat wil zeggen om letters uit dat gebied te halen als het schermlettertype een bit 8 kolom gebruikt. Als de moused daemon is ingeschakeld met de onderstaande regel in /etc/rc.conf, dan wordt aangeraden de muiscursorinformatie in de volgende paragraaf te bekijken. moused_enable="YES" moused Standaard neemt de muiscursor van het &man.syscons.4; stuurprogramma het bereik 0xd0-0xd3 van de tekenverzameling in beslag. Als een ingestelde taal dit bereik gebruikt, moet het cursorbereik hierbuiten gehaald worden. Om de workaround voor &os; aan te zetten kan de volgende regel aan /etc/rc.conf toegevoegd worden: mousechar_start=3 De toetsenmappingnaam komt uit de map /usr/share/syscons/keymaps zonder het achtervoegsel .kbd. Als niet precies duidelijk is welke toetsenmapping te gebruiken, kan de toetsenmapping getest worden met &man.kbdmap.1; zonder opnieuw op te starten. keychange is nodig om functietoetsen zo te programmeren dat ze overeenkomen met het geselecteerde terminaltype omdat functietoetssequenties niet in de toetsenmapping gedefinieerd kunnen worden. Er dient ook een controle te zijn op een juiste instelling van het juiste terminaltype voor het console in /etc/ttys voor alle ttyv* regels. De huidige instellingen zijn: Karakterverzameling Terminaltype ISO8859-1 of ISO-8859-15 cons25l1 ISO8859-2 cons25l2 ISO8859-7 cons25l7 KOI8-R cons25r KOI8-U cons25u CP437 (VGA standaardinstelling) cons25 US-ASCII cons25w Voor wijde of multibyte karaktertalen kan je juiste &os; port in de map /usr/ports/taal gebruikt worden. Sommige ports verschijnen als console terwijl het systeem ze als serieële vtty ziet. Er dienen dus voldoende vtty's gereserveerd te zijn voor zowel X11 als de pseudo-serieële console. Hier is een gedeeltelijke lijst van applicaties voor het gebruik van andere talen in console: Taal Locatie traditioneel Chinees (BIG-5) chinese/big5con Japans japanese/kon2-16dot of japanese/mule-freewnn Koreaans korean/han Hoewel X11 geen deel is van het &os; Project wordt het hier wel besproken voor &os; gebruikers. Meer details zijn te vinden op de &xorg; website of op de website van een andere X11 server die gebruikt wordt. In ~/.Xresources kunnen applicatiespecifieke I18N instellingen gemaakt worden als lettertypen, menu's, enzovoort. X11 &truetype; lettertypeserver Eerst moet &xorg; server (x11-servers/xorg-server), geïnstalleerd worden en daarna de &truetype; lettertypen van de taal. Door de gewenste locale in te stellen worden de menu's en dergelijke in de gekozen taal weergegeven. X11 Input Method (XIM) Het X11 Input Method (XIM) protocol is een nieuwe standaard voor alle X11-cliënts. Alle X11-applicaties horen geschreven te worden als XIM-cliënts die invoer aannemen van de XIM-invoerservers. Er zijn meerdere XIM-servers beschikbaar voor verschillende talen. Sommige enkele C-karakters karakterverzamelingen zijn standaard hardware-gecodeerd in printers. Voor wijde of multibyte karakterverzamelingen is een speciale installatie nodig en het gebruik van apsfilter wordt dan aangeraden. Een document kan ook naar &postscript; of PDF formaat omgezet worden door gebruik te maken van taalspecifieke conversieprogramma's. Het &os; Snelle Bestandssysteem (FFS) is 8-bit schoon, dus het kan gebruikt worden met elke enkele C-karakters karakterverzameling (zie &man.multibyte.3;), maar er is geen karakterverzamelingnaam opgeslagen in het bestandssysteem. Het is dus rauw 8-bit en het weet niets van coderingsbevelen. Officieel ondersteunt FFS nog geen enkele vorm van wijde of multibyte karakterverzamelingen. Toch hebben sommige wijde of multibyte karakterverzamelingen onafhankelijke patches voor FFS die ondersteuning inschakelen. Dit zijn tijdelijke oplossingen of hacks die niet overdraagbaar zijn en daarom is besloten ze niet in de source tree op te nemen. Op de websites van de talen staan de patchbestanden en meer informatie. &ms-dos; Unicode Voor het &os; &ms-dos; bestandssysteem kan geschakeld worden tussen &ms-dos;, Unicode karakterverzamelingen en gekozen &os; bestandssysteem-karakterverzamelingen. &man.mount.msdosfs.8; beschijft de details. Veel &os; Ports zijn geschikt gemaakt voor &os; met I18N-ondersteuning. Een aantal daarvan zijn gemarkeerd met -I18N in de portnaam. Deze en nog veel andere programma's hebben ingebouwde ondersteuning voor I18N en behoeven geen speciale aandacht. MySQL Toch is het voor sommige applicaties zoals MySQL nodig dat de Makefile ingesteld is met de specifieke karakterverzameling. Dit wordt normaliter gedaan in de Makefile of door middel van het doorgeven van een waarde aan configure in de broncode. Andrey Chernov Oorspronkelijk bijgedragen door lokalisatie Russisch Voor meer informatie over KOI8-R codering, zie de KOI8-R References (Russian Net Character Set). Voeg de volgende regels toe aan ~/.login_conf bestand: me:Mijn account:\ :charset=KOI8-R:\ :lang=ru_RU.KOI8-R: Zie eerder in dit hoofdstuk voor voorbeelden over het opzetten van de locale. Voeg de volgende regel toe aan /etc/rc.conf: mousechar_start=3 Gebruik ook de volgende instellingen in /etc/rc.conf: keymap="ru.koi8-r" scrnmap="koi8-r2cp866" font8x16="cp866b-8x16" font8x14="cp866-8x14" font8x8="cp866-8x8" Voor elke ttyv* regel in /etc/ttys, gebruik cons25r als het terminaltype. Zie eerder in dit hoofdstuk voor voorbeelden over het opzetten van de console. printers Aangezien de meeste printers met Russische karakters met hardware-codepagina CP866 komen, is een speciaal uitvoerfilter nodig om KOI8-R om te zetten in CP866. Zo'n filter is standaard geïnstalleerd als /usr/libexec/lpr/ru/koi2alt. Een /etc/printcap regel voor een Russische printer moet er uit zien als: lp|Russische lokale lijnprinter:\ :sh:of=/usr/libexec/lpr/ru/koi2alt:\ :lp=/dev/lpt0:sd=/var/spool/output/lpd:lf=/var/log/lpd-errs: Zie &man.printcap.5; voor een gedetailleerde beschrijving. De volgende voorbeeld &man.fstab.5; regel zet ondersteuning aan voor Russische bestandsnamen gekoppeld op &ms-dos; bestandssystemen: /dev/ad0s2 /dos/c msdos rw,-Wkoi2dos,-Lru_RU.KIO8-R 0 0 De -L optie selecteert de te gebruiken localenaam, en -W stelt de karakteromzettabel in. Om de -W te gebruiken moet /usr gemount zijn voor de &ms-dos; partitie omdat de omzettabellen zich bevinden in /usr/libdata/msdosfs. &man.mount.msdosfs.8; geeft verdere uitleg. Voer eerst de niet-X lokale instellingen uit zoals beschreven. Installeer bij gebruik van &xorg; het package x11-fonts/xorg-fonts-cyrillic. Controleer de "Files" sectie in /etc/X11/xorg.conf bestand. Zorg dat de volgende regel vóór andere FontPath regels staan: FontPath "/usr/local/lib/X11/fonts/cyrillic" Zie de Ports Collectie voor meer cyrillic fonts. Om een Russisch toetsenbord te activeren dient het volgende in het "Keyboard" gedeelte van xorg.conf te staan: XkbLayout "ru" XkbOptions "grp:caps_toggle" Voor &xorg;: Option "XkbLayout" "us,ru" Option "XkbOptions" "grp:caps_toggle" Ook moet daar XkbDisable uitgeschakeld (uitgecomment) zijn. Voor grp:toggle is de RUS/LAT-schakelaar Rechter Alt voor de grp:ctrl_shift_toggle schakelaar zal dat Ctrl Shift zijn. Voor grp:caps_toggle zal de RUS/LAT-schakelaar CapsLock zijn. De oude CapsLock functie is nog steeds beschikbaar via Shift CapsLock (alleen in LAT-modus). grp:caps_toggle werkt om onbekende reden niet in &xorg;. Als er &windows; toetsen op een toetsenbord zitten en het blijkt dat sommige niet-alfabetische toetsen verkeerd gemapt zijn in RUS-modus, dan kan de volgende regel aan xorg.conf toegevoegd worden: Option "XkbVariant" ",winkeys" Het Russische XKB toetsenbord hoeft niet te werken met niet-gelokaliseerde applicaties. Minimaal gelokaliseerde applicaties moeten vroeg in het programma een aanroep naar de XtSetLanguageProc (NULL, NULL,); functie doen. In KOI8-R for X Window staan meer instructies over het lokaliseren van X11-applicaties. lokalisatie traditioneel Chinees Het &os;-Taiwan Project heeft een Chinese HOWTO voor &os; op die gebruik maakt van veel Chinese ports. De huidige redacteur voor de &os; Chinese HOWTO is Shen Chuan-Hsing statue@freebsd.sinica.edu.tw. Chuan-Hsing Shen heeft de Chinese &os; Collection (CFC) gemaakt met gebruik van &os;-Taiwan's zh-L10N-tut. De packages en scriptbestanden zijn beschikbaar op . lokalisatie Duits Slaven Rezic eserte@cs.tu-berlin.de heeft een tutorial geschreven over het gebruik van umlauten op een &os;-machine. De tutorial is in het Duits geschreven en staat op . lokalisatie Grieks Nikos Kokkalis nickkokkalis@gmail.com heeft een compleet artikel over Griekse ondersteuning in &os; geschreven. Het is beschikbaar als deel van de officiële Griekse &os;-documentatie, in http://www.freebsd.org/doc/el_GR.ISO8859-7/articles/greek-language-support/index.html. Merk opdat dit alleen in het Grieks beschikbaar is. lokalisatie Japans lokalisatie Koreaans Japanse lokalisatie staat beschreven op en de Koreaanse lokalisatie staat op . Sommige delen van de &os;-documentatie zijn naar andere talen vertaald. Hiernaar staan links op de hoofdsite of in /usr/share/doc.