path: root/nl_NL.ISO8859-1/books/handbook/multimedia/chapter.xml

<?xml version="1.0" encoding="iso-8859-1"?>
<!--
     The FreeBSD Dutch Documentation Project

     $FreeBSD$

     %SOURCE%	en_US.ISO8859-1/books/handbook/multimedia/chapter.xml
     %SRCID%	41815
-->
<chapter xmlns="http://docbook.org/ns/docbook" xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" version="5.0" xml:id="multimedia">
  <info><title>Multimedia</title>
    <authorgroup>
      <author><personname><firstname>Ross</firstname><surname>Lippert</surname></personname><contrib>Aangepast door </contrib></author>
    </authorgroup>
    <authorgroup>
      <author><personname><firstname>Siebrand</firstname><surname>Mazeland</surname></personname><contrib>Vertaald door </contrib></author>
      <author><personname><firstname>René</firstname><surname>Ladan</surname></personname></author>
    </authorgroup>
  </info>

  

  <sect1 xml:id="multimedia-synopsis">
    <title>Overzicht</title>

    <para>&os; ondersteunt een breed bereik aan geluidskaarten,
      waardoor het mogelijk is van geluid van hoge kwaliteit op een
      computer te genieten.  Hieronder vallen mogelijkheden om geluid
      op te nemen en af te spelen in de MPEG Audio Layer 3 (MP3), WAV
      en Ogg Vorbis formaten en vele andere formaten.  De &os;
      Portscollectie bevat ook programma's waarmee opgenomen audio
      bewerkt kan worden, waarmee geluidseffecten toegevoegd kunnen
      worden en aangesloten MIDI apparaten bestuurd kunnen
      worden.</para>

    <para>Met wat experimenteren kunnen met &os; videobestanden en DVD's
      afgespeeld worden.  Er zijn minder programma's om video te
      encoderen, te converteren en af te spelen dan er zijn voor audio.
      Op het moment van schrijven is er bijvoorbeeld geen goed
      hercoderingsprogramma in de &os; Portscollectie beschikbaar wat
      gebruikt kan worden om tussen formaten onderling te converteren,
      zoals mogelijk is met <package>audio/sox</package>.  De software in dit
      landschap is echter sterk aan verandering onderhevig.</para>

    <para>In dit hoofdstuk worden de stappen beschreven die uitgevoerd
      moeten worden om een geluidskaart in te stellen.  Bij de
      installatie en instelling van X11 (<xref linkend="x11"/>) is al
      beschreven hoe videokaarten ingesteld kunnen worden, hoewel er
      nog wel een aantal mogelijkheden zijn om het afspelen te
      verbeteren.</para>

    <para>Na het lezen van dit hoofdstuk weet de lezer:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>Hoe een systeem zo in te stellen dat een geluidskaart
	  wordt herkend;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe getest kan worden of een kaart werkt;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe problemen op te lossen met betrekking tot
	  geluidsinstellingen;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe MP3's en andere audio af te spelen en te
	  maken;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe video wordt ondersteund door de X server;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Welke video speler/encoderports goede resultaten
	  geven;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe DVD's, <filename>.mpg</filename> en
	  <filename>.avi</filename> bestanden af te spelen;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe de inhoud van CD's en DVD's naar bestanden geript kan
	  worden;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe een TV-kaart in te stellen;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Hoe een scanner in te stellen.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <para>Er wordt aangenomen dat de lezer van dit hoofdstuk:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>Weet hoe een nieuwe kernel in te stellen en te
	  installeren (<xref linkend="kernelconfig"/>).</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <warning>
      <para>Het proberen aan te koppelen van audio-CD's met
	&man.mount.8; resulteert in ieder geval in een foutmelding en in
	het ergste geval tot een <emphasis>kernel panic</emphasis>.  Dat
	type media heeft een formaat dat afwijkt van het gebruikelijke
	ISO-bestandssysteem.</para>
    </warning>

  </sect1>

  <sect1 xml:id="sound-setup">
    <info><title>Geluidskaart installeren</title>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Moses</firstname><surname>Moore</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
      </authorgroup>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Marc</firstname><surname>Fonvieille</surname></personname><contrib>Aangepast door </contrib></author>
      </authorgroup>
    </info>

    

    <sect2 xml:id="sound-device">
      <title>Systeem instellen</title>

      <indexterm><primary>PCI</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>ISA</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>geluidskaarten</primary></indexterm>

      <para>Alvorens te beginnen is het van belang te weten welk model
	een geluidskaart is, welke chip erop wordt gebruikt en of het
	een PCI of ISA kaart is.  &os; ondersteunt vele PCI en ISA
	kaarten.  De ondersteunde audio-apparaten staan in een lijst in
	de <link xlink:href="&rel.current.hardware;">Hardware Notes</link>.
	In de Hardware Notes staat ook beschreven welk stuurprogramma
	uw kaart ondersteunt.</para>

      <indexterm>
	<primary>kernel</primary>

	<secondary>instellen</secondary>
      </indexterm>

      <para>Om een geluidsapparaat te gebruiken dient het juiste
	apparaatstuurprogramma geladen te worden.  Dit kan op twee
	manieren.  De meest eenvoudige manier is simpelweg een
	kernelmodule te laden voor de gewenste geluidskaart met
	&man.kldload.8;.  Dit kan vanaf de commandoregel:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>kldload snd_emu10k1</userinput></screen>

      <para>Of door als volgt de juiste regel toe te voegen aan
	<filename>/boot/loader.conf</filename>:</para>

      <programlisting>snd_emu10k1_load="YES"</programlisting>

      <para>De bovenstaande voorbeelden zijn voor een Creative
	&soundblaster; Live! geluidskaart.  De overige beschikbare
	laadbare geluidsmodules staan beschreven in
	<filename>/boot/defaults/loader.conf</filename>.  Als niet
	compleet duidelijk is welk stuurprogramma gebruikt dient te
	worden, dan kan het met de module
	<filename>snd_driver</filename> geprobeerd worden:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>kldload snd_driver</userinput></screen>

      <para>Dit is een metastuurprogramma, dat in één
	keer de meest voorkomende apparaatstuurprogramma's laadt.
	Hiermee kan het zoeken naar het juiste stuurprogramma versneld
	worden.  Het is ook mogelijk om alle geluidsstuurprogramma's te
	laden via de optie
	<filename>/boot/loader.conf</filename>.</para>

      <para>Om uit te vinden welk stuurprogramma na het laden van het
	metastuurprogramma <filename>snd_driver</filename> wordt
	geladen kan de inhoud van het bestand
	<filename>/dev/sndstat</filename> nagekeken worden met
	<command>cat /dev/sndstat</command>.</para>

      <para>Een tweede mogelijkheid is ondersteuning voor een
	geluidskaart statisch in de kernel te compileren.  In de
	onderstaande paragrafen staat meer informatie over hoe op die
	manier ondersteuning voor hardware toegevoegd kan worden.  Meer
	informatie over het hercompileren van een kernel staat in <xref linkend="kernelconfig"/>.</para>

      <sect3>
	<title>Aangepaste kernel maken met geluidsondersteuning</title>

	<para>Eerst moet het stuurprogramma voor het audioraamwerk
	  &man.sound.4; aan de kernel toegevoegd worden.  Daarvoor
	  dient het volgende te worden opgenomen in het bestand met
	  kernelinstellingen:</para>

	<programlisting>device sound</programlisting>

	<para>Daarna kan ondersteuning voor de specifieke geluidskaart
	  toegevoegd worden.  Daarvoor moet bekend zijn welk
	  stuurprogramma de kaart ondersteunt.  Dit kan opgezocht
	  worden in de lijst met ondersteunde audio-apparaten in de
	  <link xlink:href="&rel.current.hardware;">Hardware Notes</link>,
	  waar de correcte stuurprogramma's voor geluidskaarten
	  beschreven staan.  Zo wordt een Creative &soundblaster; Live!
	  geluidskaart bijvoorbeeld ondersteund door het stuurprogramma
	  &man.snd.emu10k1.4;.  Ondersteuning voor deze kaart kan als
	  volgt worden toegevoegd:</para>

	<programlisting>device snd_emu10k1</programlisting>

	<para>In de hulppagina voor een stuurprogramma staat welke
	  syntaxis gebruikt kan worden.  De expliciete syntaxis voor de
	  kernelinstellingen voor elk ondersteund geluidsstuurprogramma
	  staat ook in <filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename>.</para>

	<para>Voor niet-PnP ISA-geluidskaarten kan het nodig zijn dat de
	  kernel informatie gegeven moet worden over de instellingen
	  van de kaart (IRQ, I/O poort, enzovoort), zoals dat geldt voor
	  alle niet-PnP ISA-kaarten.  Dit kan via het bestand
	  <filename>/boot/device.hints</filename>.  Bij het starten van
	  een systeem leest de &man.loader.8; dat bestand uit en geeft
	  de instellingen door aan de kernel.  Zo gebruikt een oude
	  Creative &soundblaster; 16 ISA niet-PnP-kaart het
	  stuurprogramma &man.snd.sbc.4; samen met
	  <literal>snd_sb16</literal> en dient de volgende regel
	  toegevoegd te worden aan het kernelinstellingenbestand:</para>

	<programlisting>device snd_sbc
device snd_sb16</programlisting>

	<para>Daarnaast moet het volgende worden toegevoegd aan
	  <filename>/boot/device.hints</filename>:</para>

	<programlisting>hint.sbc.0.at="isa"
hint.sbc.0.port="0x220"
hint.sbc.0.irq="5"
hint.sbc.0.drq="1"
hint.sbc.0.flags="0x15"</programlisting>

	<para>In dit geval gebruikt de kaart I/O poort
	  <literal>0x220</literal> en IRQ <literal>5</literal>.</para>

	<para>De gebruikte syntaxis voor
	  <filename>/boot/device.hints</filename> staat beschreven in
	  de hulppagina &man.sound.4; en de hulppagina voor het
	  gevraagde stuurprogramma.</para>

	<para>De bovenstaande instellingen zijn de
	  standaardinstellingen.  In sommige gevallen moeten IRQ of
	  andere instellingen gewijzigd worden om een apparaat juist te
	  laten werken.  In &man.snd.sbc.4; staat meer informatie over
	  deze kaart.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="sound-testing">
      <title>Geluidskaart testen</title>

      <para>Na het herstarten met de aangepaste kernel of na het laden
	van de benodigde module, hoort de geluidskaart ongeveer als
	volgt te verschijnen in de systeemberichtbuffer
	(&man.dmesg.8;):</para>

      <screen>pcm0: &lt;Intel ICH3 (82801CA)&gt; port 0xdc80-0xdcbf,0xd800-0xd8ff irq 5 at device 31.5 on pci0
pcm0: [GIANT-LOCKED]
pcm0: &lt;Cirrus Logic CS4205 AC97 Codec&gt;</screen>

      <para>De status van de geluidskaart kan gecontroleerd worden via
	het bestand <filename>/dev/sndstat</filename>:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cat /dev/sndstat</userinput>
FreeBSD Audio Driver (newpcm)
Installed devices:
pcm0: &lt;Intel ICH3 (82801CA)&gt; at io 0xd800, 0xdc80 irq 5 bufsz 16384
kld snd_ich (1p/2r/0v channels duplex default)</screen>

      <para>De uitvoer kan per systeem wat verschillen.  Als er geen
	apparaten <filename>pcm</filename> genoemd worden, dienen
	eerdere stappen herzien te worden.  Bekijk nogmaals de
	instellingen van de kernel en bevestig dat het juiste
	apparaatstuurprogramma was gekozen.  Veel voorkomende problemen
	staan beschreven in <xref linkend="troubleshooting"/>.</para>

      <para>Als het goed is werkt de geluidskaart nu.  Als pinnen voor
	audio-out van de CD-ROM- of DVD-ROM-drive juist zijn aangesloten
	op de geluidskaart, dan kan er een CD in de drive gestopt worden
	en kan deze met &man.cdcontrol.1; afgespeeld worden:</para>

      <screen>&prompt.user; <userinput>cdcontrol -f /dev/acd0 play 1</userinput></screen>

      <para>Applicaties als <package>audio/workman</package> kunnen een
	vriendelijker interface bieden.  Wellicht is het handig om een
	applicatie als <package>audio/mpg123</package>
	te installeren om naar MP3 audiobestanden te luisteren.</para>

      <para>Een snelle manier om de kaart te testen is het als volgt
	sturen van gegevens naar <filename>/dev/dsp</filename>:</para>

      <screen>&prompt.user; <userinput>cat bestandsnaam &gt; /dev/dsp</userinput></screen>

      <para><filename>bestandsnaam</filename>
	kan ieder bestand zijn.  Deze commandoregel hoort wat ruis te
	maken, waardoor wordt bevestigd dat de geluidskaart echt werkt.</para>

      <note>
	<para>De appparaat nodes <filename>/dev/dsp*</filename> worden
	  automatisch aangemaakt wanneer dat nodig is.  Als deze niet
	  worden gebruikt, bestaan ze niet en zullen ze niet terugkomen
	  in de terugkoppeling van &man.ls.1;.</para>
      </note>

      <para>Niveaus voor de geluidskaartmixer kunnen aangepast worden
	met het commando &man.mixer.8;.  Er staan meer details in
	&man.mixer.8;.</para>

      <sect3 xml:id="troubleshooting">
	<title>Bekende problemen</title>

	<indexterm><primary>apparaatknooppunten</primary></indexterm>

	<indexterm><primary>I/O poort</primary></indexterm>

	<indexterm><primary>IRQ</primary></indexterm>

	<indexterm><primary>DSP</primary></indexterm>

	<informaltable frame="none" pgwide="1">
	  <tgroup cols="2">
	    <thead>
	      <row>
		<entry>Fout</entry>

		<entry>Oplossing</entry>
	      </row>
	    </thead>

	    <tbody>
	      <row>
		<entry><errorname>sb_dspwr(XX) timed
		    out</errorname></entry>

		<entry>De I/O poort is niet correct ingesteld.</entry>
	      </row>

	      <row>
		<entry><errorname>bad irq XX</errorname></entry>

		<entry>Het IRQ is niet correct ingesteld.  Zorg dat het
		  ingestelde IRQ en het IRQ voor het geluid hetzelfde
		  zijn.</entry>
	      </row>

	      <row>
		<entry><errorname>xxx: gus pcm not attached, out of
		    memory</errorname></entry>

		<entry>Er is niet genoeg geheugen beschikbaar om het
		  apparaat te gebruiken.</entry>
	      </row>

	      <row>
		<entry><errorname>xxx: can't open
		    /dev/dsp!</errorname></entry>

		<entry>Controleer <command>fstat | grep dsp</command>
		  of een ander programma het apparaat geopend heeft.
		  Bekende probleemgevallen zijn
		  <application>esound</application> en
		  <application>KDE</application>'s
		  geluidsondersteuning.</entry>
	      </row>
	    </tbody>
	  </tgroup>
	</informaltable>

	<para>Een ander euvel is dat moderne grafische kaarten voor het gebruik
	  van <acronym>HDMI</acronym> en dergelijken vaak zijn uitgerust met hun
	  eigen geluidsstuurprogramma.  Dit geluidsapparaat wordt soms opgesomd
	  voor het eigenlijke geluidskaart en daardoor wordt deze niet gebruikt
	  als het standaard afspeelapparaat.  Om te zien of dit het geval is,
	  kan <application>dmesg</application> worden gedraaid en gezocht worden
	  naar <literal>pcm</literal>.  De uitvoer ziet er ongeveer als volgt
	  uit:</para>

	<programlisting>...
hdac0: HDA Driver Revision: 20100226_0142
hdac1: HDA Driver Revision: 20100226_0142
hdac0: HDA Codec #0: NVidia (Unknown)
hdac0: HDA Codec #1: NVidia (Unknown)
hdac0: HDA Codec #2: NVidia (Unknown)
hdac0: HDA Codec #3: NVidia (Unknown)
pcm0: &lt;HDA NVidia (Unknown) PCM #0 DisplayPort&gt; at cad 0 nid 1 on hdac0
pcm1: &lt;HDA NVidia (Unknown) PCM #0 DisplayPort&gt; at cad 1 nid 1 on hdac0
pcm2: &lt;HDA NVidia (Unknown) PCM #0 DisplayPort&gt; at cad 2 nid 1 on hdac0
pcm3: &lt;HDA NVidia (Unknown) PCM #0 DisplayPort&gt; at cad 3 nid 1 on hdac0
hdac1: HDA Codec #2: Realtek ALC889
pcm4: &lt;HDA Realtek ALC889 PCM #0 Analog&gt; at cad 2 nid 1 on hdac1
pcm5: &lt;HDA Realtek ALC889 PCM #1 Analog&gt; at cad 2 nid 1 on hdac1
pcm6: &lt;HDA Realtek ALC889 PCM #2 Digital&gt; at cad 2 nid 1 on hdac1
pcm7: &lt;HDA Realtek ALC889 PCM #3 Digital&gt; at cad 2 nid 1 on hdac1
...</programlisting>

	<para>Hier is de grafische kaart (<literal>NVidia</literal>) opgesomd
	  voor de geluidskaart (<literal>Realtek ALC889</literal>).  Om de
	  geluidskaart als standaard afspeelapparaat te gebruiken, dient
	  <literal>hw.snd.default_unit</literal> veranderd te worden in de
	  eenheid dat voor afspelen gebruikt moet worden:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>sysctl hw.snd.default_unit=n</userinput></screen>

	<para>Hier is <literal>n</literal> het nummer van het geluidsapparaat
	  wat gebruikt dient te worden, in dit voorbeeld <literal>4</literal>.
	  U kunt deze verandering permanent maken door de volgende regel aan
	  <filename>/etc/sysctl.conf</filename> toe te voegen:</para>

	<programlisting>hw.snd.default_unit=<replaceable>4</replaceable></programlisting>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="sound-multiple-sources">
      <info><title>Meerdere geluidsbronnen gebruiken</title>
	<authorgroup>
	  <author><personname><firstname>Munish</firstname><surname>Chopra</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
	</authorgroup>
      </info>

      

      <para>Het is vaak wenselijk om meerdere geluidsbronnen
	tegelijkertijd af te kunnen spelen, zoals wanneer
	<application>esound</application> of
	<application>artsd</application> het delen van een
	geluidsapparaat met een andere applicatie niet
	ondersteunen.</para>

      <para>Met &os; kan dit met <emphasis>Virtuele
	  Geluidskanalen</emphasis>, die aangezet kunnen worden met de
	faciliteit &man.sysctl.8;.  Met virtuele kanalen kunnen het
	afspelen van een geluidskaart gemultiplext worden door het
	geluid in de kernel te mixen.</para>

      <para>Het aantal virtuele kanalen kan met drie sysctl knoppen
	als <systemitem class="username">root</systemitem> als volgt ingesteld
	worden:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl dev.pcm.0.play.vchans=4</userinput>
&prompt.root; <userinput>sysctl dev.pcm.0.rec.vchans=4</userinput>
&prompt.root; <userinput>sysctl hw.snd.maxautovchans=4</userinput></screen>

      <para>In het bovenstaande voorbeeld worden vier virtuele kanalen
	toegewezen, wat in het dagelijks gebruik voldoende is.  Zowel
	<varname>dev.pcm.0.play.vchans=4</varname> als
	<varname>dev.pcm.0.rec.vchans=4</varname> zijn het aantal
	virtuele kanalen dat <filename>pcm0</filename> heeft voor
	afspelen en opnemen, en zijn instelbaar als een apparaat is aangesloten.
	In <literal>hw.snd.maxautovchans</literal> staat het aantal
	virtuele kanalen dat aan een nieuw audio-apparaat wordt gegeven
	als het wordt aangesloten met &man.kldload.8;.  Omdat de module
	<filename>pcm</filename> onafhankelijk van de hardware
	stuurprogramma's geladen kan worden, kan in
	<varname>hw.snd.maxautovchans</varname> opgeslagen worden
	hoeveel virtuele kanalen apparaten die later worden aangesloten
	krijgen.  Voor meer informatie wordt naar &man.pcm.4; verwezen.</para>

      <note>
	<para>Het aantal virtuele kanalen voor een apparaat kan niet
	  gewijzigd worden als het in gebruik is.  Sluit eerst alle
	  programma's die het apparaat gebruiken, zoals muziekspelers
	  of geluidsdaemons.</para>
      </note>

      <para>Het juiste <filename>pcm</filename> apparaat zal
	automatisch en transparant gealloceerd worden voor
	programma's die <filename>/dev/dsp0</filename> aanroepen.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <info><title>Standaardwaarden voor mixerkanalen instellen</title>
	<authorgroup>
	  <author><personname><firstname>Josef</firstname><surname>El-Rayes</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
	</authorgroup>
      </info>

      

      <para>De standaardwaarden voor de mixerkanalen zijn ingesteld in
	de broncode van het stuurprogramma &man.pcm.4;.  Er zijn vele
	applicaties en daemons waarmee waarden voor de mixer ingesteld
	en onthouden kunnen worden en iedere keer bij het starten
	weer kunnen worden ingesteld, maar dit is geen nette
	oplossing.  Het is mogelijk om de standaardwaarden in te
	stellen op het niveau van het stuurprogramma &mdash; dit wordt
	bereikt door de gewenste waarden in te stellen in
	<filename>/boot/device.hints</filename>, bijvoorbeeld:</para>

      <programlisting>hint.pcm.0.vol="50"</programlisting>

      <para>Met de bovenstaande instelling wordt het volume van een
	kanaal standaard op 50 ingesteld bij het laden van de module
	&man.pcm.4;.</para>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 xml:id="sound-mp3">
    <info><title>MP3 audio</title>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Chern</firstname><surname>Lee</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
      </authorgroup>
      
    </info>

    

    <para>Met MP3 (MPEG Layer 3 Audio) kan geluid bijna in CD-kwaliteit
      weergegeven worden en dus is er een goede reden om dit vooral
      niet na te laten op een &os; werkstation.</para>

    <sect2 xml:id="mp3-players">
      <title>MP3 spelers</title>

      <para>Verreweg de meest populaire X11 MP3 speler is
	<application>XMMS</application> (X Multimedia Systeem).
	In <application>XMMS</application> kunnen
	<application>Winamp</application> skins gebruikt worden, omdat
	de GUI vrijwel gelijk is aan die van Nullsoft's
	<application>Winamp</application>.
	<application>XMMS</application> heeft ook een eigen plug-in
	ondersteuning.</para>

      <para><application>XMMS</application> kan geïnstalleerd
	worden via de <package>multimedia/xmms</package> port of
	pakket.</para>

      <para>De interface van <application>XMMS</application> is
	intuïtief met een afspeellijst, grafische equalizer en
	meer.  Gebruikers die bekend zijn met
	<application>Winamp</application> vinden
	<application>XMMS</application> vast eenvoudig te
	gebruiken.</para>

      <para>De port <package>audio/mpg123</package> is
	een alternatieve MP3-speler die gebruik maakt van de
	commandoregel.</para>

      <para><application>mpg123</application> werkt door het
	geluidsapparaat en het MP3-bestand aan te geven op de
	commandoregel.  Aangenomen dat uw audio-apparaat
	<filename>/dev/dsp1.0</filename> is en u het MP3-bestand
	<replaceable>Foobar-GreatestHits.mp3</replaceable> wilt afspelen,
	zou u het volgende opgeven:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>mpg123 -a /dev/dsp1.0 Foobar-GreatestHits.mp3</userinput>
High Performance MPEG 1.0/2.0/2.5 Audio Player for Layer 1, 2 and 3.
Version 0.59r (1999/Jun/15). Written and copyrights by Michael Hipp.
Uses code from various people. See 'README' for more!
THIS SOFTWARE COMES WITH ABSOLUTELY NO WARRANTY! USE AT YOUR OWN RISK!





Playing MPEG stream from Foobar-GreatestHits.mp3 ...
MPEG 1.0 layer III, 128 kbit/s, 44100 Hz joint-stereo</screen>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="rip-cd">
      <title>CD audio tracks rippen</title>

      <para>Voordat een CD of een CD track naar MP3 ge-encodeerd kan
	worden moeten de audiogegevens naar de harde schijf geript
	worden.  Dit gaat door de ruwe CDDA (CD Digital Audio) gegevens
	naar WAV-bestanden te kopiëren.</para>

      <para>Het hulpprogramma <command>cdda2wav</command>, dat
	onderdeel is van de suite <package>sysutils/cdrtools</package>, kan gebruikt
	worden om audio-informatie en de daarbij behorende informatie
	van CD's te rippen.</para>

      <para>Als de audio CD in de drive zit, kan het volgende commando
	als <systemitem class="username">root</systemitem> uitgevoerd worden om een hele CD
	naar individuele (per track) WAV-bestanden te rippen:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D 0,1,0 -B</userinput></screen>

      <para><application>cdda2wav</application> ondersteunt ATAPI (IDE)
	CD-ROM-drives.  Om van een IDE drive te rippen, dient de
	apparaatnaam aangegeven te worden in plaats van de SCSI
	eenheidsnummers.  Om bijvoorbeeld track 7 van een IDE drive te
	rippen:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D /dev/acd0 -t 7</userinput></screen>

      <para>De optie
	<option>-D <replaceable>0,1,0</replaceable></option> geeft het
	SCSI apparaat <filename>0,1,0</filename> aan, dat
	overeenkomt met de uitvoer van <command>cdrecord
	  -scanbus</command>.</para>

      <para>Om individuele tracks te rippen kan gebruik gemaakt worden
	van de optie <option>-t</option>:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D 0,1,0 -t 7</userinput></screen>

      <para>In het bovenstaande voorbeeld wordt track 7 van de audio
	CD geript.  Om een reeks tracks te rippen, bijvoorbeeld van
	1 tot 7, kan een reeks opgegeven worden:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cdda2wav -D 0,1,0 -t 1+7</userinput></screen>

      <para>Ook het hulpprogramma &man.dd.1; kan gebruikt worden om
	audio tracks van ATAPI drives af te halen.  Deze mogelijkheid
	wordt beschreven in <xref linkend="duplicating-audiocds"/>.</para>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="mp3-encoding">
      <title>MP3's encoderen</title>

      <para>Tegenwoordig is <emphasis>de</emphasis> MP3 encoder
	<application>lame</application>.
	<application>Lame</application> staat in
	<package>audio/lame</package> in de
	portsstructuur.</para>

      <para>Met de geripte WAV-bestanden converteert het volgende
	commando
	<filename>audio01.wav</filename> naar
	<filename>audio01.mp3</filename>:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>lame -h -b 192 \
--tt "Foo Titel" \
--ta "FooBar Artiest" \
--tl "FooBar Album" \
--ty "2005" \
--tc "Geript en encoded door Foo" \
--tg "Genre" \
audio01.wav audio01.mp3</userinput></screen>

      <para>192&nbsp;kbits lijkt de standaard bitrate voor MP3 te zijn.
	Het is ook mogelijk 128 of 160 of andere bitrates te gebruiken.
	Hoe hoger de bitrate, hoe meer schijfruimte de uiteindelijke
	MP3-bestanden gebruiken, maar ook de kwaliteit wordt dan hoger.
	Met de optie <option>-h</option> wordt de modus <quote>hogere
	  kwaliteit, maar iets langzamer</quote> ingeschakeld.  Met de
	opties vanaf <option>--t</option> worden de ID3 tags ingegeven,
	die meestal informatie over een nummer bevatten en onderdeel
	uitmaken van het MP3-bestand.  In de hulppagina voor
	<application>lame</application> staan nog meer opties die
	gebruikt kunnen worden bij het encoderen beschreven.</para>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="mp3-decoding">
      <title>MP3's decoderen</title>

      <para>Om een CD te kunnen branden van MP3's, moeten ze omgezet
	worden naar een niet gecomprimeerd WAV-formaat.  Zowel
	<application>XMMS</application> als
	<application>mpg123</application> ondersteunen de uitvoer van
	MP3 naar een niet gecomprimeerd bestandsformaat.</para>

      <para>Naar schijf schrijven met
	<application>XMMS</application>:</para>

      <procedure>
	<step>
	  <para>Start <application>XMMS</application>;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Klik rechts op het venster om het
	    <application>XMMS</application> menu te zien;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Selecteer <literal>Preference</literal> onder
	    <literal>Options</literal>;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Wijzig de Output Plugin naar <quote>Disk Writer
	      Plugin</quote>;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Klik <literal>Configure</literal>;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Voer een map in (of kies <quote>browse</quote>) waar de
	    ongecomprimeerde bestanden naar toe geschreven moeten
	    worden;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Laad de MP3-bestanden zoals gewoonlijk in
	    <application>XMMS</application>, met het volume op 100% en
	    de EQ instellingen uitgeschakeld;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Klik <literal>Play</literal>.
	    <application>XMMS</application> lijkt nu de MP3 af te
	    spelen, maar er is geen muziek te horen.  Nu wordt
	    feitelijk de MP3 afgespeeld naar een bestand;</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Zorg ervoor dat de standaard Output Plugin wordt
	    teruggezet naar hoe de instellingen waren om weer naar
	    MP3's te kunnen luisteren.</para>
	</step>
      </procedure>

      <para>Schrijven naar stdout vanuit
	<application>mpg123</application>:</para>

      <procedure>
	<step>
	  <para>Voer <command>mpg123 -s audio01.mp3
	      &gt; audio01.pcm</command> uit.</para>
	</step>
      </procedure>

      <para><application>XMMS</application> schrijft een bestand in het
	WAV-formaat, terwijl <application>mpg123</application> de MP3
	converteert naar ruwe PCM audio data.  Beide formaten kunnen
	gebruikt worden met <application>cdrecord</application> om
	audio CD's te maken.  Met &man.burncd.8; moeten ruwe
	PCM-bestanden gebruikt worden.  Als er WAV-bestanden worden
	gebruikt, is er een tikgeluid te horen bij het begin van
	iedere track.  Dit is het geluid van de kop van ieder
	WAV-bestand.  Met het hulpprogramma
	<application>SoX</application> kan de kop van WAV-bestanden
	verwijderd worden.  Dit programma kan geïnstalleerd worden
	met de port of pakket <package>audio/sox</package></para>

      <screen>&prompt.user; <userinput>sox -t wav -r 44100 -s -w -c 2 track.wav track.raw</userinput></screen>

      <para>In <xref linkend="creating-cds"/> staat meer informatie over
	het gebruiken van een CD-brander in &os;.</para>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 xml:id="video-playback">
    <info><title>Video afspelen</title>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Ross</firstname><surname>Lippert</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
      </authorgroup>
      
    </info>

    

    <para>Video afspelen is een relatief nieuwe en zich snel
      ontwikkelende richting voor applicaties.  In tegenstelling tot
      voor audio werkt alles hier niet zo soepel.</para>

    <para>Voor er wordt begonnen is het van belang te weten welk model
      videokaart zich in een systeem bevindt en welke chip die gebruikt.
      Hoewel <application>&xorg;</application> vele videokaarten ondersteunt,
      zijn er veel minder geschikt om goed video mee af te spelen.  Er kan een
      lijst met ondersteunde extensies getoond worden voor X server met de
      gebruikte videokaart door het commando &man.xdpyinfo.1; uit te voeren
      terwijl X11 draait.</para>

    <para>Het is verstandig een kort MPEG-bestand beschikbaar te
      hebben dat gebruikt kan worden als testbestand voor het
      evalueren van de spelers en hun opties.  Omdat sommige
      DVD-spelers standaard zoeken naar DVD media in
      <filename>/dev/dvd</filename> of deze apparaatnaam standaard in
      de broncode hebben staan, is het wellicht verstandig om een
      symbolische link te maken naar de juiste apparaten:</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>ln -sf /dev/acd0 /dev/dvd</userinput>
&prompt.root; <userinput>ln -sf /dev/acd0 /dev/rdvd</userinput></screen>

    <para>Vanwege de werking van &man.devfs.5;, blijven handmatig
      aangemaakte links niet bestaan als een systeem wordt herstart.
      Om automatisch symbolische links aan te laten maken als een
      systeem start, kunnen de volgende regels toegevoegd worden aan
      <filename>/etc/devfs.conf</filename>:</para>

    <programlisting>link acd0 dvd
link acd0 rdvd</programlisting>

    <para>Daarnaast zijn voor het decoderen van DVD, waarvoor
      bijzondere DVD-ROM functies aangeroepen worden, schrijfrechten
      op de DVD-apparaten nodig.</para>

    <para>Om de gedeeld-geheugeninterface van X11 te verbeteren,
      wordt aangeraden dat een aantal variabelen van &man.sysctl.8;
      worden verhoogd:</para>

    <programlisting>kern.ipc.shmmax=67108864
kern.ipc.shmall=32768</programlisting>

    <sect2 xml:id="video-interface">

      <title>Videomogelijkheden vaststellen</title>

      <indexterm><primary>XVideo</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>SDL</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>DGA</primary></indexterm>

      <para>Er zijn een aantal methoden om video weer te geven onder
	X11.  Welke echt werkt, is voornamelijk afhankelijk van de
	gebruikte hardware.  Iedere hieronder beschreven methode geeft
	andere resultaten op andere hardware.  De laatste tijd krijgt
	het renderen van video in X11 veel aandacht en bij iedere
	versie van <application>&xorg;</application>
	kan er een aanzienlijke verbetering zijn.</para>

      <para>Een lijst van veel gebruikte video-interfaces:</para>

      <orderedlist>
	<listitem>
	  <para>X11: normale X11 uitvoer met gebruikmaking van gedeeld
	    geheugen;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>XVideo: een uitbreiding op de X11 interface die video
	    in een door X11 getekend object ondersteunt;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>SDL: de Simple Directmedia Layer;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>DGA: de Direct Graphics Access;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>SVGAlib: low level console grafische laag.</para>
	</listitem>
      </orderedlist>

      <sect3 xml:id="video-interface-xvideo">
	<title>XVideo</title>

	<para><application>&xorg;</application> kent een
	  uitbreiding <emphasis>XVideo</emphasis>, ook bekend als
	  Xvideo, Xv of xv, waarmee video direct weergegeven kan worden
	  in getekende objecten door een speciale versneller.  Deze
	  uitbreiding geeft een goede afspeelkwaliteit, zelfs op
	  machines met mindere specificaties.</para>

	<para>Of de uitbreiding actief is, kan gecontroleerd worden met
	  het commando <command>xvinfo</command>:</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>xvinfo</userinput></screen>

	<para>XVideo wordt ondersteund als de uitvoer er ongeveer als
	  volgt uitziet:</para>

	<screen>X-Video Extension version 2.2
screen #0
  Adaptor #0: "Savage Streams Engine"
    number of ports: 1
    port base: 43
    operations supported: PutImage
    supported visuals:
      depth 16, visualID 0x22
      depth 16, visualID 0x23
    number of attributes: 5
      "XV_COLORKEY" (range 0 to 16777215)
              client settable attribute
              client gettable attribute (current value is 2110)
      "XV_BRIGHTNESS" (range -128 to 127)
              client settable attribute
              client gettable attribute (current value is 0)
      "XV_CONTRAST" (range 0 to 255)
              client settable attribute
              client gettable attribute (current value is 128)
      "XV_SATURATION" (range 0 to 255)
              client settable attribute
              client gettable attribute (current value is 128)
      "XV_HUE" (range -180 to 180)
              client settable attribute
              client gettable attribute (current value is 0)
    maximum XvImage size: 1024 x 1024
    Number of image formats: 7
      id: 0x32595559 (YUY2)
        guid: 59555932-0000-0010-8000-00aa00389b71
        bits per pixel: 16
        number of planes: 1
        type: YUV (packed)
      id: 0x32315659 (YV12)
        guid: 59563132-0000-0010-8000-00aa00389b71
        bits per pixel: 12
        number of planes: 3
        type: YUV (planar)
      id: 0x30323449 (I420)
        guid: 49343230-0000-0010-8000-00aa00389b71
        bits per pixel: 12
        number of planes: 3
        type: YUV (planar)
      id: 0x36315652 (RV16)
        guid: 52563135-0000-0000-0000-000000000000
        bits per pixel: 16
        number of planes: 1
        type: RGB (packed)
        depth: 0
        red, green, blue masks: 0x1f, 0x3e0, 0x7c00
      id: 0x35315652 (RV15)
        guid: 52563136-0000-0000-0000-000000000000
        bits per pixel: 16
        number of planes: 1
        type: RGB (packed)
        depth: 0
        red, green, blue masks: 0x1f, 0x7e0, 0xf800
      id: 0x31313259 (Y211)
        guid: 59323131-0000-0010-8000-00aa00389b71
        bits per pixel: 6
        number of planes: 3
        type: YUV (packed)
      id: 0x0
        guid: 00000000-0000-0000-0000-000000000000
        bits per pixel: 0
        number of planes: 0
        type: RGB (packed)
        depth: 1
        red, green, blue masks: 0x0, 0x0, 0x0</screen>

	<note>
	  <para>Sommige van de weergegeven formaten (YUV2, YUV12,
	    enzovoort) zijn niet in iedere implementaties van XVideo
	    beschikbaar en hun afwezigheid kan sommige spelers
	    hinderen.</para>
	</note>

	<para>Als het resultaat er als hieronder uitziet, is er geen
	  ondersteuning voor XVideo aanwezig op de videokaart in een
	  systeem:</para>

	<screen>X-Video Extension version 2.2
screen #0
no adaptors present</screen>

	<para>Als XVideo voor een kaart niet wordt ondersteund, dan
	  betekent dat alleen dat het lastiger wordt om op een
	  beeldscherm aan de vereisten voor het renderen van video te
	  voldoen.  Afhankelijk van de videokaart en de processor kan
	  het toch nog mogelijk zijn om acceptabele prestaties neer te
	  zetten.  In <xref linkend="video-further-reading"/> staan
	  verwijzingen naar leesvoer over mogelijkheden voor het
	  verbeteren van prestaties.</para>
      </sect3>

      <sect3 xml:id="video-interface-SDL">
	<title>Eenvoudige Directmedia Laag</title>

	<para>De Eenvoudige Directmedia Laag (Simple Directmedia
	  Layer), SDL, is een porting-laag voor vele
	  besturingssystemen waardoor cross-platform
	  toepassingen kunnen worden ontwikkeld die efficiënt
	  gebruik maken van geluid en beelden.  De SDL laag biedt een
	  abstractie op laag niveau naar de hardware die soms
	  efficiënter kan zijn dan de X11 interface.</para>

	<para>De SDL staat in <package>devel/sdl12</package>.</para>
      </sect3>

      <sect3 xml:id="video-interface-DGA">
	<title>Directe Grafische Toegang</title>

	<para>Directe Grafische Toegang (Direct Graphics Access) is een
	  X11 uitbreiding die een programma in staat stelt voorbij te
	  gaan aan de X server en de framebuffer direct kan wijzigen.
	  Omdat hij afhankelijk is van geheugenmapping op een laag
	  niveau om dit delen uit te voeren, moeten programma's die er
	  gebruik van maken als <systemitem class="username">root</systemitem>
	  draaien.</para>

	<para>De DGA uitbreiding kan getest en gebenchmarkt worden met
	  &man.dga.1;.  Als <command>dga</command> draait, verandert
	  het de kleuren op een scherm als er een toets wordt
	  ingedrukt.  Om te stoppen kan de toets <keycap>q</keycap>
	  gebruikt worden.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="video-ports">
      <title>Ports en pakketten met video</title>

      <indexterm><primary>videopoorten</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>videopakketten</primary></indexterm>

      <para>In dit onderdeel wordt de software die vanuit de &os;
	Portscollectie beschikbaar is voor het afspelen van video
	beschreven.  Het afspelen van video is een tak van
	softwareontwikkeling die erg in beweging is en de mogelijkheden
	van de verschillende applicaties verschillen zeer
	waarschijnlijk van wat hier is beschreven.</para>

      <para>Als eerste is het belangrijk om te weten dat veel
	applicaties die met video te maken hebben en op &os; draaien
	ontwikkeld zijn als &linux; applicaties.  Veel van die
	applicaties zijn op het moment van schrijven van
	beta-kwaliteit.  Problemen die te verwachten zijn bij het
	gebruik van de beschreven videopakketten op &os; zijn:</para>

      <orderedlist>
	<listitem>
	  <para>Een applicatie kan geen bestanden afspelen die zijn
	    gemaakt met een andere applicatie;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Een applicatie kan geen bestanden afspelen die met de
	    applicatie zelf zijn gemaakt;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Dezelfde applicatie, op twee verschillende machines
	    gebouwd, speelt hetzelfde bestand op twee machines anders
	    af;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Een ogenschijnlijk triviale filter, zoals het herschalen
	    van beeldgrootte, kan resulteren in vreselijk vervelende
	    artefacten door fouten in de routine voor het
	    herschalen;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Een applicatie dumpt zijn core regelmatig;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Documentatie wordt niet geïnstalleerd bij de port
	    en staat op het web of in de map <filename>work</filename> van de port.</para>
	</listitem>
      </orderedlist>

      <para>Veel van deze applicaties kunnen ook
	<quote>Linux-ismes</quote> vertonen.  Zo kunnen er bijvoorbeeld
	problemen ontstaan door de wijze waarop standaard bibliotheken
	zijn geïmplementeerd in de &linux; distributies of een
	aantal van de mogelijkheden van de &linux;-kernel, waarvan
	door de makers van de applicatie wordt aangenomen dat ze
	aanwezig zijn.  Dit soort problemen zijn niet altijd zichtbaar
	en er wordt ook omheen gewerkt door de beheerders van ports,
	wat tot de volgende mogelijke problemen kan leiden:</para>

      <orderedlist>
	<listitem>
	  <para>Het gebruik van <filename>/proc/cpuinfo</filename> om
	    processorkarakteristieken uit te lezen;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Het verkeerd gebruiken van threads, waardoor een
	    programma hangt als het klaar is, in plaats van dat het
	    echt eindigt;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Software die nog niet in de &os; Portscollectie zit en
	    vaak gebruikt wordt samen met een applicatie die daar wel
	    onderdeel van uitmaakt.</para>
	</listitem>
      </orderedlist>

      <para>Tot nu toe is gebleken dat de ontwikkelaars van applicaties
	wel coöperatief waren met de beheerders van ports om zo
	het aantal work-arounds dat nodig was voor het overzetten tot
	een minimum te beperken.</para>

      <sect3 xml:id="video-mplayer">
	<title>MPlayer</title>

	<para><application>MPlayer</application> is een zich snel
	  ontwikkelende videospeler.  De doelen van het
	  <application>MPlayer</application>-team zijn snelheid en
	  flexibiliteit onder &linux; en andere Unices.  Het project is
	  gestart toen de oprichter van het team genoeg had van de
	  slechte afspeelprestaties van de destijds beschikbare
	  spelers.  Er zijn mensen die zeggen dat het grafische ontwerp
	  is opgeofferd voor het stroomlijnen van het ontwerp, maar het
	  blijkt dat, als een gebruiker gewend is aan de
	  commandoregelopties en de toetsencommando's, de applicatie
	  erg goed werkt.</para>

	<sect4 xml:id="video-mplayer-building">
	  <title>MPlayer bouwen</title>

	  <indexterm>
	    <primary>MPlayer</primary>

	    <secondary>maken</secondary>
	  </indexterm>

	  <para><application>MPlayer</application> staat in <package>multimedia/mplayer</package>.
	    <application>MPlayer</application> voert een aantal
	    hardwarecontroles uit tijdens het bouwen, wat resulteert in
	    een binair bestand dat niet van het ene naar het andere
	    systeem verplaatst kan worden.  Daarom is het van belang
	    dat het uit de ports wordt gebouwd en niet als binair
	    pakket wordt geïnstalleerd.  Daarnaast staan er ook
	    nog opties die vanaf de <command>make</command>
	    commandoregel meegegeven kunnen worden beschreven in de
	    <filename>Makefile</filename> en aan het begin van de
	    build:</para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/multimedia/mplayer</userinput>
&prompt.root; <userinput>make</userinput>
N - O - T - E

Take a careful look into the Makefile in order
to learn how to tune mplayer towards you personal preferences!
For example,
make WITH_GTK1
builds MPlayer with GTK1-GUI support.
If you want to use the GUI, you can either install
/usr/ports/multimedia/mplayer-skins
or download official skin collections from
http://www.mplayerhq.hu/homepage/dload.html</screen>

	  <para>De standaard portopties zijn voor de meeste gebruikers
	    voldoende.  Maar als bijvoorbeeld de XviD codec nodig is,
	    dan moet de optie <varname>WITH_XVID</varname> op de
	    commandoregel meegegeven worden.  Het standaard
	    DVD-apparaat kan ook gedefinieerd worden met de optie
	    <varname>WITH_DVD_DEVICE</varname>, waarbij standaard
	    <filename>/dev/acd0</filename> wordt gebruikt.</para>

	  <para>Op het moment van schrijven wordt de
	    <application>MPlayer</application> port gebouwd met de HTML
	    documentatie en twee uitvoerbare bestanden,
	    <command>mplayer</command> en <command>mencoder</command>,
	    wat een hulpmiddel is voor het opnieuw encoderen van
	    video.</para>

	  <para>De HTML documentatie voor
	    <application>MPlayer</application> is erg informatief.  Als
	    de lezer vindt dat er informatie over videohardware en
	    interfaces in dit hoofdstuk mist, dan is de documentatie
	    van <application>MPlayer</application> een zeer grondige
	    aanvulling.  Het is de moeite waard de tijd te nemen om de
	    documentatie van <application>MPlayer</application> te
	    lezen, als meer informatie over de ondersteuning van video
	    in &unix; welkom is.</para>
	</sect4>

	<sect4 xml:id="video-mplayer-using">
	  <title>MPlayer gebruiken</title>

	  <indexterm>
	    <primary>MPlayer</primary>

	    <secondary>gebruiken</secondary>
	  </indexterm>

	  <para>Iedere gebruiker van <application>MPlayer</application>
	    dient een submap <filename>.mplayer</filename> in zijn
	    thuismap te hebben.  Die kan als volgt gemaakt
	    worden:</para>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>cd /usr/ports/multimedia/mplayer</userinput>
&prompt.user; <userinput>make install-user</userinput></screen>

	  <para>De commando-opties voor <command>mplayer</command>
	    staan in de hulppagina.  Nog meer details staan in de HTML
	    documentatie.  In dit onderdeel worden slechts een aantal
	    gebruiksmogelijkheden beschreven.</para>

	  <para>Om een bestand als
	    <filename>testbestand.avi</filename>
	    af te spelen met een van de beschikbare video-interfaces,
	    kan de optie <option>-vo</option> gebruikt worden:</para>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo xv testbestand.avi</userinput></screen>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo sdl testbestand.avi</userinput></screen>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>mplayer -vo x11 testbestand.avi</userinput></screen>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo dga testbestand.avi</userinput></screen>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo 'sdl:dga' testbestand.avi</userinput></screen>

	  <para>Het is de moeite waard alle bovenstaande opties uit te
	    proberen omdat hun relatieve prestatie afhangt van vele
	    factoren die aanzienlijk verschillen tussen
	    hardware.</para>

	  <para>Om een DVD af te spelen dient
	    <filename>testbestand.avi</filename>
	    vervangen te worden door
	    <option>dvd://<replaceable>N</replaceable> -dvd-device
	    <replaceable>APPARAAT</replaceable></option> waar
	    <replaceable>N</replaceable> het titelnummer is dat
	    afgespeeld moeten worden en
	    <filename>APPARAAT</filename> het
	    apparaatknooppunt is voor de DVD-ROM.  Om bijvoorbeeld titel
	    3 van <filename>/dev/dvd</filename> af te spelen:</para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -vo xv dvd://3 -dvd-device /dev/dvd</userinput></screen>

	  <note>
	    <para>Het standaard DVD-apparaat kan ingesteld worden bij
	      het bouwen van de <application>MPlayer</application> port
	      met de optie <varname>WITH_DVD_DEVICE</varname>.
	      Standaard is dit apparaat <filename>/dev/acd0</filename>.
	      Meer details staan in de <filename>Makefile</filename>
	      van de port.</para>
	  </note>

	  <para>Om te stoppen, pauzeren, verder te spoelen, enzovoort,
	    kunnen de toetsendefinities gebruikt worden, die in te zien
	    zijn door <command>mplayer -h</command> uit te voeren of
	    de hulppagina te lezen.</para>

	  <para>Overige belangrijke opties voor het afspelen zijn:
	    <option>-fs -zoom</option>, waarmee het volledige scherm
	    wordt gebruikt, en <option>-framedrop</option>, die
	    prestatieverhogend werkt.</para>

	  <para>Om ervoor te zorgen dat de commandoregels niet te lang
	    worden, kan het bestand
	    <filename>.mplayer/config</filename> met
	    voorkeursinstellingen gemaakt worden:</para>

	  <programlisting>vo=xv
fs=yes
zoom=yes</programlisting>

	  <para>Tenslotte kan <command>mplayer</command> gebruikt
	    worden om een DVD naar een bestand van het type
	    <filename>.vob</filename> te rippen.  Om de tweede titel
	    van een DVD de dumpen kan het volgende commando gebruikt
	    worden:</para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>mplayer -dumpstream -dumpfile out.vob dvd://2 -dvd-device /dev/dvd</userinput></screen>

	  <para>Het uitvoerbestand <filename>out.vob</filename>, is
	    van het type MPEG en kan bewerkt worden met andere in dit
	    onderdeel besproken programma's.</para>
	</sect4>

	<sect4 xml:id="video-mencoder">
	  <title><command>mencoder</command></title>

	  <indexterm><primary>mencoder</primary></indexterm>

	  <para>Voordat <command>mencoder</command> wordt gebruikt, is
	    het verstandig de opties uit de HTML-documentatie te
	    bekijken.  Er is een hulppagina, maar die is niet echt
	    bruikbaar zonder de HTML-documentatie.  Er zijn ontelbare
	    mogelijkheden om de kwaliteit te verhogen, de bitrate te
	    verlagen en formaten te wijzigen en een aantal van die
	    truuks maken het verschil tussen goede en slechte
	    prestaties.  Hieronder staan een aantal voorbeelden
	    beschreven.  Eerst een eenvoudige kopie:</para>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>mencoder invoer.avi -oac copy -ovc copy -o uitvoer.avi</userinput></screen>

	  <para>Verkeerde combinaties van commandoregelopties kunnen
	    resulteren in uitvoerbestanden die zelfs niet af te spelen
	    zijn door <command>mplayer</command>.  Daarom wordt
	    aangeraden om het bij de optie
	    <option>&ndash;dumpfile</option> in
	    <command>mplayer</command> te houden als het alleen maar
	    nodig is een bestand te rippen.</para>

	  <para>Om <filename>invoer.avi</filename>
	    te converteren naar de MPEG4-codec met MPEG3-audio
	    encodering (<package>audio/lame</package>
	    is verplicht):</para>

	  <screen>&prompt.user; <userinput>mencoder invoer.avi -oac mp3lame -lameopts br=192 \
-ovc lavc -lavcopts vcodec=mpeg4:vhq -o utvoer.avi</userinput></screen>

	  <para>Hiermee wordt uitvoer gemaakt die af te spelen is met
	    <command>mplayer</command> en
	    <command>xine</command>.</para>

	  <para><filename>invoer.avi</filename>
	    kan worden vervangen door <option>dvd://1 -dvd-device
	      /dev/dvd</option> en als <systemitem class="username">root</systemitem>
	    gedraaid worden om een DVD-titel direct te hercoderen.
	    Omdat het waarschijnlijk is dat de eerste experimenten niet
	    direct tevredenstellend zijn, wordt aangeraden een titel
	    eerst naar een bestand te dumpen en dat als werkbestand te
	    gebruiken.</para>
	</sect4>
      </sect3>

      <sect3 xml:id="video-xine">
	<title><application>xine</application> videospeler</title>

	<para>De <application>xine</application> videospeler is een
	  project met een brede scope, dat niet alleen tracht een
	  allesomvattende video-oplossing te bieden, maar ook probeert
	  een herbruikbare basisbibliotheek en een modulair uitvoerbaar
	  bestand te maken dat uitgebreid kan worden met plug-ins.  Het
	  kan als pakket en port geïnstalleerd worden uit
	  <package>multimedia/xine</package>.</para>

	<para>De <application>xine</application> speler heeft nog wat
	  ruwe randjes, maar is zeker goed van start gegaan.  In de
	  praktijk heeft <application>xine</application> een snelle CPU
	  met een snelle videokaart of ondersteuning voor de XVideo
	  extensie nodig.  De GUI is bruikbaar, maar wat
	  onhandig.</para>

	<para>Op het moment van schrijven wordt er geen invoermodule
	  bij <application>xine</application> geleverd waarmee CSS
	  gecodeerde DVD's afgespeeld kunnen worden.  Er zijn er die
	  door andere partijen zijn gebouwd die dat type modules wel
	  hebben, maar die zijn niet beschikbaar in de &os;
	  Portscollectie.</para>

	<para>Vergeleken met <application>MPlayer</application>, doet
	  <application>xine</application> meer voor de gebruiker, maar
	  tegelijkertijd neemt het wat van de
	  fijnafstellingsmogelijkheden weg.  De videospeler
	  <application>xine</application> werkt het beste op
	  XVideo-interfaces.</para>

	<para>Standaard start de <application>xine</application> speler
	  op in een grafische gebruikersinterface.  Via het menu kan
	  een specifiek bestand geopend worden:</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>xine</userinput></screen>

	<para>Het is ook mogelijk om zonder de GUI direct een bestand
	  af te laten spelen:</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>xine -g -p mijnfilm.avi</userinput></screen>
      </sect3>

      <sect3 xml:id="video-ports-transcode">
	<title><application>transcode</application>
	  hulpprogramma's</title>

	<para>De software <application>transcode</application> is geen
	  speler, maar een verzameling hulpprogramma's voor het
	  hercoderen van video- en audiobestanden.  Met
	  <application>transcode</application> wordt het mogelijk om
	  videobestanden samen te voegen, kapotte bestanden te
	  repareren en commandoregelprogramma's te gebruiken met
	  <filename>stdin/stdout</filename> stream interfaces.</para>

	<para>Tijdens het bouwen van de port <package>multimedia/transcode</package> kan een
	  groot aantal opties opgegeven worden en de volgende
	  commandoregel wordt geadviseerd om
	  <application>transcode</application> te bouwen:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>make WITH_OPTIMIZED_CFLAGS=yes WITH_LIBA52=yes WITH_LAME=yes WITH_OGG=yes \
WITH_MJPEG=yes -DWITH_XVID=yes</userinput></screen>

	<para>De geadviseerde instellingen zijn toereikend voor de
	  meeste gebruikers.</para>

	<para>Om de mogelijkheden van <command>transcode</command> te
	  illustreren volgt nu een voorbeeld van hoe een DivX-bestand
	  om te zetten in een PAL MPEG-1-bestand (PAL VCD):</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>transcode -i invoer.avi -V --export_prof vcd-pal -o uitvoer_vcd</userinput>
&prompt.user; <userinput>mplex -f 1 -o uitvoer_vcd.mpg uitvoer_vcd.m1v uitvoer_vcd.mpa</userinput></screen>

	<para>Het resulterende MPEG-bestand,
	  <filename>uitvoer_vcd.mpg</filename>,
	  is klaar om afgespeeld te worden met
	  <application>MPlayer</application>.  Het kan ook op een CD-R
	  gebrand worden om er een Video-CD mee te maken.  In dat geval
	  is het nodig om de programma's <package>multimedia/vcdimager</package> en <package>sysutils/cdrdao</package> te
	  installeren.</para>

	<para>Er is een hulppagina voor <command>transcode</command>,
	  maar kijk ook op <link xlink:href="http://www.transcoding.org/cgi-bin/transcode">transcode
	    wiki</link> voor meer informatie en voorbeelden.</para>

	<para>Als de twee vergeleken worden, draait
	  <command>transcode</command> aanzienlijk langzamer dan
	  <command>mencoder</command>, maar is de kans wel groter dat
	  er een bestand uit komt dat op de meeste spelers afgespeeld
	  kan worden.  MPEG-bestanden die met
	  <command>transcode</command> zijn gemaakt, zijn bijvoorbeeld
	  al afgespeeld op <application>&windows.media;
	    Player</application> en Apple's
	  <application>&quicktime;</application>.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 xml:id="video-further-reading">
      <title>Verder lezen</title>

      <para>De beschikbare videosoftware pakketten voor &os; zijn fors
	in ontwikkeling.  Het is goed mogelijk dat in de nabije
	toekomst de meeste problemen die hier aan de kaak zijn gesteld,
	zijn opgelost.  Intussen kunnen zij die het hoogst haalbare uit
	de A/V mogelijkheden voor &os; willen halen, dat het beste
	doen door wat beschikbaar is bij elkaar te scharrelen uit de
	beschikbare FAQ's and tutorials en meerdere programma's
	gebruiken.  Het doel van deze paragraaf is de lezer wat
	richting te geven op dat vlak.</para>

      <para>De <link xlink:href="http://www.mplayerhq.hu/DOCS/">MPlayer
	    documentatie</link> is technisch erg informatief.  Deze
	documenten kunnen het beste bekeken worden door iemand die veel
	kennis wil opdoen over video in &unix;.  Op de
	<application>MPlayer</application> mailinglijst wordt het niet
	op prijs gesteld als iemand de documentatie niet heeft gelezen,
	dus het is verstandig RTFM in gedachten te houden alvorens
	bug rapportages naar ze te mailen.</para>

      <para>De <link xlink:href="http://dvd.sourceforge.net/xine-howto/en_GB/html/howto.html">xine
	    HOWTO</link> bevat een hoofdstuk over het verbeteren van
	prestaties, dat op alle spelers van toepassing is.</para>

      <para>Tenslotte zijn er nog een aantal veelbelovende applicaties
	die het proberen waard zijn:</para>

      <itemizedlist>
	<listitem>
	  <para><link xlink:href="http://avifile.sourceforge.net/">Avifile</link>
	    bestaat ook als port: <package>multimedia/avifile</package>;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><link xlink:href="http://www.dtek.chalmers.se/groups/dvd/">Ogle</link>
	    is er ook als port: <package>multimedia/ogle</package>;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><link xlink:href="http://xtheater.sourceforge.net/">Xtheater</link>;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><package>multimedia/dvdauthor</package>, een open
	    source pakket voor authoring van DVD content.</para>
	</listitem>
      </itemizedlist>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 xml:id="tvcard">
    <info><title>TV-kaarten installeren</title>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Josef</firstname><surname>El-Rayes</surname></personname><contrib>Oorspronkelijk geschreven door </contrib></author>
      </authorgroup>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Marc</firstname><surname>Fonvieille</surname></personname><contrib>Verbeterd en aangepast door </contrib></author>
      </authorgroup>
    </info>

    

    <indexterm><primary>TV-kaarten</primary></indexterm>

    <sect2>
      <title>Inleiding</title>

      <para>Met TV-kaarten is het mogelijk om naar (kabel)uitzendingen
	te kijken op een computer.  Op de meeste kaarten kan composiet
	video aangeleverd worden via een RCA of S-video input en
	sommige kaarten hebben ook een FM tuner.</para>

      <para>&os; biedt ondersteuning voor PCI-gebaseerde TV-kaarten met
	een Brooktree Bt848/849/878/879 of een Conexant CN-878/Fusion
	878a Video Capture Chip met het stuurprogramma &man.bktr.4;.
	Het is van belang dat er op de kaart ook een ondersteunde
	tuner zit.  Hiervoor kan &man.bktr.4; geraadpleegd worden,
	waarin een lijst met ondersteunde tuners staat.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Stuurprogramma toevoegen</title>

      <para>Voordat de kaart gebruikt kan worden, dient het
	stuurprogramma &man.bktr.4; geladen te worden.  Dit kan door
	de volgende regel aan <filename>/boot/loader.conf</filename>
	toe te voegen:</para>

      <programlisting>bktr_load="YES"</programlisting>

      <para>Daarnaast is het ook mogelijk om statisch ondersteuning
	voor de TV-kaart in de kernel te compileren.  Dan dient de
	volgende regel toegevoegd te worden aan de
	kernelinstellingen:</para>

      <programlisting>device	 bktr
device	iicbus
device	iicbb
device	smbus</programlisting>

      <para>De extra stuurprogramma's zijn nodig omdat de
	kaartcomponenten verbonden zijn via een I2C bus.  Met deze
	instellingen kan een nieuwe kernel gebouwd en
	geïnstalleerd worden.</para>

      <para>Als een systeem eenmaal ondersteuning biedt, hoort de
	TV-kaart ongeveer als volgt bij een herstart getoond te
	worden:</para>

      <programlisting>bktr0: &lt;BrookTree 848A&gt; mem 0xd7000000-0xd7000fff irq 10 at device 10.0 on pci0
iicbb0: &lt;I2C bit-banging driver&gt; on bti2c0
iicbus0: &lt;Philips I2C bus&gt; on iicbb0 master-only
iicbus1: &lt;Philips I2C bus&gt; on iicbb0 master-only
smbus0: &lt;System Management Bus&gt; on bti2c0
bktr0: Pinnacle/Miro TV, Philips SECAM tuner.</programlisting>

      <para>Deze berichten kunnen afwijken, afhankelijk van de
	gebruikte hardware.  Het is van belang te controleren of de
	tuner juist herkend wordt; er kunnen nog een aantal
	instellingen gemaakt worden voor parameters met &man.sysctl.8;
	MIB's en in het kernelinstellingenbestand.  Om bijvoorbeeld het
	gebruik van een Philips SECAM tuner te forceren, kan de
	volgende regel aan het bestand met kernelinstellingen worden
	toegevoegd:</para>

      <programlisting>options OVERRIDE_TUNER=6</programlisting>

      <para>Dit kan ook via een instelling van &man.sysctl.8;:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>sysctl hw.bt848.tuner=6</userinput></screen>

      <para>In de hulppagina voor &man.bktr.4; en
	<filename>/usr/src/sys/conf/NOTES</filename> staan meer details
	over de beschikbare opties.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Handige programma's</title>

      <para>Om een TV-kaart te gebruiken, dient een van de volgende
	applicaties geïnstalleerd te worden:</para>

      <itemizedlist>
	<listitem>
	  <para><package>multimedia/fxtv</package>
	    biedt TV-in-een-window en beeld/audio/videocapture
	    mogelijkheden;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><package>multimedia/xawtv</package>
	    is ook een TV applicatie met dezelfde mogelijkheden als
	    <application>fxtv</application>;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><package>misc/alevt</package>
	    decodeert Videotext/Teletext en kan deze weergeven;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><package>audio/xmradio</package>, een
	    applicatie om de FM-tuner die bij sommige TV-kaarten zit te
	    gebruiken;</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><package>audio/wmtune</package>, een
	    handige bureaubladapplicatie voor radiotuners.</para>
	</listitem>
      </itemizedlist>

      <para>Er zijn nog meer applicaties beschikbaar in de
	Portscollectie.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Problemen oplossen</title>

      <para>Bij problemen met een TV-kaart dient eerst gecontroleerd te
	worden of de videocapture chip en de tuner echt ondersteund
	worden door het stuurprogramma &man.bktr.4; en of de juiste
	instellingen worden gebruikt.  Voor meer ondersteuning en
	vragen over een specifieke TV-kaart is het aan te raden de
	archieven van de &a.multimedia.name; mailinglijst te
	raadplegen of er contact mee op te nemen.</para>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 xml:id="mythtv">
    <title>MythTV</title>

    <para>MythTV is een open-source <acronym role="Personal Video Recorder">PVR</acronym> software project.</para>

    <para>Het staat in de &linux;-wereld bekend als een complexe toepassing met
      veel afhankelijkheden, en daarom moeilijk om te installeren.  De
      Portscollectie van &os; versimpelt veel van het proces, maar sommige
      componenten moeten handmatig worden geïnstalleerd.  Deze sectie is
      bedoeld om te helpen en te begeleiden in het installeren van
      MythTV.</para>

    <sect2>
      <title>Hardware</title>

      <para>MythTV is ontworpen om <acronym role="Video for Linux">V4L</acronym>
	te gebruiken om invoerapparatuur voor video zoals encoders en tuners te
	benaderen.  Momenteel werkt MythTV het beste met <acronym role="Universal Serial Bus">USB</acronym> DVB-S/C/T kaarten die
	ondersteund worden door <package>multimedia/webcamd</package> omdat
	<application>webcamd</application> een gebruikerstoepassing levert voor
	<acronym role="Video for Linux">V4L</acronym>.  Elke <acronym role="Digital Video Broadcasting">DVB</acronym>-kaart die ondersteund
	wordt door <application>webcamd</application> zou met MythTV moeten
	werken, een lijst van kaarten waarvan hun werking bekend is kan <link xlink:href="http://wiki.freebsd.org/WebcamCompat">hier</link> gevonden
	worden.  Er zijn ook stuurprogramma's bekend voor Hauppauge-kaarten in
	de pakketten <package>multimedia/pvr250</package> en
	<package>multimedia/pvrxxx</package>, maar deze leveren
	een niet-standaard interface met hun stuurprogramma  dat niet werkt met
	versies van MythTV nieuwer dan 0.23.</para>

      <para><link xlink:href="http://wiki.freebsd.org/HTPC">HTPC</link> bevat een
	lijst van alle beschikbare stuurprogramma's voor <acronym role="Digital Video Broadcasting">DVB</acronym>.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Afhankelijkheden</title>

      <para>Doordat MythTV flexibel en modulair is, staat het de gebruiker toe
	om de voorkant en de achterkant op verschillende machines te
	hebben.</para>

      <para>Voor de voorkant is <package>multimedia/mythtv-frontend</package> nodig, alsook een
	X-server welke in <package>x11/xorg</package>
	beschikbaar is.  Idealiter beschikt de voorkant-computer ook over een
	videokaart die <acronym role="X-Video Motion Compensation">XvMC</acronym> ondersteunt en
	optioneel over een afstandsbediening die compatibel is met <acronym role="Linux Infrared Remote Control">LIRC</acronym>.</para>

      <para>Voor de achterkant is <package>multimedia/mythtv</package> nodig, alsook een &mysql;
	database en optioneel een tuner en opslag voor opnames.  Het &mysql;
	pakket zou automatisch als een afhankelijkheid geïnstalleerd moeten
	worden tijdens de installatie van <package>multimedia/mythtv</package>.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>MythTV installeren</title>

      <para>Gebruik de volgende stappen om MythTV te installeren.  Installeer
	als eerste MythTV van de &os; Portscollectie:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/multimedia/mythtv</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install</userinput></screen>

      <para>Installeer de database voor MythTV:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>mysql -uroot -p &lt; /usr/local/share/mythtv/database/mc.sql</userinput></screen>

      <para>Configureer de achterkant:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>mythtv-setup</userinput></screen>

      <para>Start de achterkant:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>echo 'mythbackend_enable="YES"' &gt;&gt; /etc/rc.conf</userinput>
&prompt.root; <userinput>service mythbackend start</userinput></screen>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 xml:id="scanners">
    <info><title>Scanners</title>
      <authorgroup>
	<author><personname><firstname>Marc</firstname><surname>Fonvieille</surname></personname><contrib>Geschreven door </contrib></author>
      </authorgroup>
    </info>

    

    <indexterm><primary>scanners</primary></indexterm>

    <sect2>
      <title>Inleiding</title>

      <para>In &os; is toegang tot scanners mogelijk met
	<application>SANE</application> (Scanner Access Now
	Easy) <acronym role="Application Programming    Interface">API</acronym> uit de &os; Portscollectie.
	<application>SANE</application> gebruikt ook een aantal &os;
	apparaatstuurprogramma's om toegang te krijgen tot de hardware
	van de scanner.</para>

      <para>&os; ondersteunt SCSI en USB scanners.  Het is van belang te
	controleren of een scanner door <application>SANE</application>
	wordt ondersteund voordat er instellingen worden gemaakt.
	<application>SANE</application> heeft een lijst met <link xlink:href="http://www.sane-project.org/sane-supported-devices.html">ondersteunde
	  apparaten</link> waarin gekeken kan worden of een scanner
	wordt ondersteund en wat de status voor ondersteuning is.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Kernel instellen</title>

      <para>Zoals hierboven al is aangegeven, worden zowel SCSI als
	USB-scanners ondersteund.  Afhankelijk van de gebruikte
	scannerinterface zijn verschillende apparaatstuurprogramma's
	nodig.</para>

      <sect3 xml:id="scanners-kernel-usb">
	<title>USB-interface</title>

	<para>In de <filename>GENERIC</filename> kernel zitten
	  standaard de apparaatstuurprogramma's die nodig zijn voor
	  ondersteuning van USB-scanners.  In het geval wordt besloten
	  tot het maken van een aangepaste kernel, dan dienen de
	  volgende regels in het kernelinstellingenbestand te worden
	  opgenomen:</para>

	<programlisting>device usb
device uhci
device ohci
device uscanner
device ehci</programlisting>

	<para>Na een herstart met de juiste kernel kan de USB-scanner
	  aangesloten worden.  Een regel die de detectie van uw scanner
	  aangeeft zou in de berichtenbuffer van het systeem
	  (&man.dmesg.8;) moeten verschijnen:</para>

	<screen>ugen0.2: &lt;EPSON&gt; at usbus0</screen>

	<para>Deze berichten geven aan dat de scanner
	  <filename>/dev/ugen0.2</filename> als apparaatknooppunt gebruikt.
	  Voor dit voorbeeld was een &epson.perfection;&nbsp;1650 USB-scanner
	  gebruikt.</para>
      </sect3>

      <sect3>
	<title>SCSI interface</title>

	<para>Als een scanner een SCSI interface heeft, is het
	  belangrijk te weten welk SCSI controllerbord gebruikt gaat
	  worden.  Afhankelijk van de gebruikte SCSI chipset, dient het
	  bestand met kernelinstellingen aangepast te worden.  De
	  <filename>GENERIC</filename> kernel ondersteunt de meest
	  voorkomende SCSI controllers.  In het bestand
	  <filename>NOTES</filename> is de juiste instelling te vinden
	  die toegevoegd moet worden aan het bestand met
	  kernelinstellingen.  Naast het toevoegen van het juiste
	  SCSI-adapter stuurprogramma, dienen ook de volgende regels
	  opgenomen te worden in het kernelinstellingenbestand:</para>

	<programlisting>device scbus
device pass</programlisting>

	<para>Als de kernel juist gecompileerd en geïnstalleerd is,
	  horen de apparaten tijdens het opstarten zichtbaar te zijn in
	  de systeemberichtbuffer:</para>

	<screen>pass2 at aic0 bus 0 target 2 lun 0
pass2: &lt;AGFA SNAPSCAN 600 1.10&gt; Fixed Scanner SCSI-2 device
pass2: 3.300MB/s transfers</screen>

	<para>Als een scanner niet aan staat tijdens het opstarten, is
	  het nog mogelijk handmatig detectie te forceren door de
	  SCSI-bus te laten scannen met &man.camcontrol.8;:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol rescan all</userinput>
Re-scan of bus 0 was successful
Re-scan of bus 1 was successful
Re-scan of bus 2 was successful
Re-scan of bus 3 was successful</screen>

	<para>In het bovenstaande geval zal de scanner ongeveer als
	  volgt verschijnen in de lijst met SCSI-apparaten:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>camcontrol devlist</userinput>
&lt;IBM DDRS-34560 S97B&gt;              at scbus0 target 5 lun 0 (pass0,da0)
&lt;IBM DDRS-34560 S97B&gt;              at scbus0 target 6 lun 0 (pass1,da1)
&lt;AGFA SNAPSCAN 600 1.10&gt;           at scbus1 target 2 lun 0 (pass3)
&lt;PHILIPS CDD3610 CD-R/RW 1.00&gt;     at scbus2 target 0 lun 0 (pass2,cd0)</screen>

	<para>Meer details over SCSI-apparaten staan in de hulppagina's
	  voor &man.scsi.4; en &man.camcontrol.8;.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>SANE instellen</title>

      <para>Het <application>SANE</application> systeem is opgesplitst
	in twee delen: de backends (<package>graphics/sane-backends</package>) en de
	frontends (<package>graphics/sane-frontends</package>).  Het deel
	met de backends zorgt voor de toegang tot de scanner zelf.  In
	de lijst met door <application>SANE</application> <link xlink:href="http://www.sane-project.org/sane-supported-devices.html">ondersteunde
	  apparaten</link> staat welk backend welke scanner(s)
	ondersteunt.  Het is echt nodig het juiste backend vast te
	stellen, omdat het anders bijzonder lastig wordt een scanner
	aan de praat te krijgen.  Het deel met frontends levert een
	grafische scaninterface
	(<application>xscanimage</application>).</para>

      <para>De eerste stap is om de port of het pakket <package>graphics/sane-backends</package> te
	installeren.  Daarna kan met het commando
	<command>sane-find-scanner</command> gecontroleerd worden welke
	scanner er door het <application>SANE</application> systeem is
	gedetecteerd:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>sane-find-scanner -q</userinput>
found SCSI scanner "AGFA SNAPSCAN 600 1.10" at /dev/pass3</screen>

      <para>In de uitvoer is te lezen welk type interface en welk
	apparaatknooppunt worden gebruikt om de scanner met een systeem
	te verbinden.  Het merk en het model worden wellicht niet
	getoond, maar dat is ook niet echt van belang.</para>

      <note>
	<para>Sommige USB-scanners verlangen dat er firmware wordt
	  geladen.  Dit wordt uitgelegd in de hulppagina van het
	  backend.  Het is ook van belang &man.sane-find-scanner.1; en
	  &man.sane.7; te lezen.</para>
      </note>

      <para>Hierna kan gecontroleerd worden of de scanner ook te zien
	is voor een scanner-frontend.  Er zit bij de
	<application>SANE</application> backends een standaard
	hulpprogramma &man.scanimage.1;.  Met dit commando kunnen de
	apparaten zichtbaar gemaakt worden en kan vanaf de
	commandoregel gescand worden.  Met de optie <option>-L</option>
	kunnen de scannerapparaten getoond worden:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
device `snapscan:/dev/pass3' is a AGFA SNAPSCAN 600 flatbed scanner</screen>

      <para>Of, met bijvoorbeeld de USB-scanner die in <xref linkend="scanners-kernel-usb"/> wordt gebruikt:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
device 'epson2:libusb:/dev/usb:/dev/ugen0.2' is a Epson GT-8200 flatbed scanner</screen>

      <para>Deze uitvoer komt van een &os;&nbsp;8.X systeem, het item
	<literal>'epson2:libusb:/dev/usb:/dev/ugen0.2'</literal> geeft de naam
	van het backend (<literal>epson2</literal>) en het apparaatknooppunt
	(<literal>/dev/ugen0.2</literal>) dat door onze scanner wordt
	gebruikt.</para>

      <note>
	<para>De afwezigheid van uitvoer of een bericht dat aangeeft dat
	  er geen scanners zijn aangetroffen, betekent dat
	  &man.scanimage.1; niet in staat is een scanner te
	  identificeren.  Als dit gebeurt, dient het instellingenbestand
	  voor het backend aangepast te worden en dient daar de juiste
	  instelling gemaakt te worden.  De map <filename>/usr/local/etc/sane.d/</filename> bevat
	  alle bestanden met instellingen voor de backends.  Het is
	  bekend dat dit identificatieprobleem optreedt bij bepaalde
	  USB-scanners.</para>

	<para>De USB-scanner die in <xref linkend="scanners-kernel-usb"/>
	  wordt gebruikt, wordt in &os;&nbsp;8.X prima gedetecteerd en werkt
	  daar, maar in eerdere versies van &os; (waar &man.uscanner.4; wordt
	  gebruikt) toont het de volgende informatie met
	  <command>sane-find-scanner</command>:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>sane-find-scanner -q</userinput>
found USB scanner (UNKNOWN vendor and product) at device /dev/uscanner0</screen>

	<para>De bovenstaande uitvoer geeft aan dat de scanner juist is
	  gedetecteerd, dat het de USB-interface gebruikt en is
	  aangesloten op het apparaatknooppunt
	  <filename>/dev/uscanner0</filename>.  Nu kan gecontroleerd
	  worden of de scanner juist wordt geïdentificeerd:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>

No scanners were identified. If you were expecting something different,
check that the scanner is plugged in, turned on and detected by the
sane-find-scanner tool (if appropriate). Please read the documentation
which came with this software (README, FAQ, manpages).</screen>

	<para>Omdat in het bovenstaande voorbeeld de scanner niet wordt
	  geïdentificeerd, dient het bestand
	  <filename>/usr/local/etc/sane.d/epson2.conf</filename>
	  gewijzigd te worden.  De gebruikte scanner is een
	  &epson.perfection;&nbsp;1650, dus in dit geval dient voor de scanner
	  het backend <literal>epson2</literal> gebruikt te worden.  Het
	  is van belang om het commentaar in de instellingenbestanden van
	  de backends te lezen.  Het aanpassen van regels is eenvoudig:
	  plaats een commentaarkarakter voor alle regels voor andere
	  interfaces dan die nodig zijn weg (in dit geval worden alle
	  regels die beginnen met het woord <literal>scsi</literal>
	  uitgeschakeld, omdat er een USB-interface wordt gebruiken), en
	  dan kan onderaan het bestand een regel met de gebruikte
	  interface en apparaatknooppunt geplaatst worden:</para>

	<programlisting>usb /dev/uscanner0</programlisting>

	<para>Het is aan te raden de opmerkingen te lezen in het bestand
	  met instellingen voor het backend en ook de hulppagina, omdat
	  daarin meer details en de correcte syntaxis te vinden zijn.  Nu
	  kan gecontroleerd worden of de scanner wèl juist wordt
	  geïdentificeerd:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>scanimage -L</userinput>
device `epson:/dev/uscanner0' is a Epson GT-8200 flatbed scanner</screen>

	<para>De USB-scanner is geïdentificeerd.  Het is niet
	  belangrijk dat het merk en model niet overeenkomen met de
	  scanner.  Het belangrijkste is het veld
	  <literal>`epson:/dev/uscanner0'</literal>, dat de
	  juiste benamingen voor het backend en het apparaatknooppunt
	  aangeeft.</para>
      </note>

      <para>Als <command>scanimage -L</command> in staat is een scanner
	goed te zien, dan zijn de instellingen compleet.  Er kan nu met
	het apparaat gescand worden.</para>

      <para>Hoewel &man.scanimage.1; in staat is om vanaf de
	commandoregel te scannen, is het aan te raden beelden te
	scannen vanuit de grafische gebruikersinterface.
	<application>SANE</application> heeft een eenvoudige, maar
	efficiënte grafische interface:
	<application>xscanimage</application> (<package>graphics/sane-frontends</package>).</para>

      <para><application>Xsane</application> (<package>graphics/xsane</package>) is een ander
	populair grafisch scanfrontend, dat geavanceerde
	mogelijkheden biedt, zoals meerdere scanmodi (fotokopie, fax,
	enzovoort), kleurcorrectie, batchscannen, enzovoort.  Beide
	applicaties zijn als plug-in voor
	<application>GIMP</application> te gebruiken.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Andere gebruikers toegang tot de scanner geven</title>

      <para>Alle voorgaande taken zijn uitgevoerd met
	<systemitem class="username">root</systemitem> rechten, maar het is wellicht ook
	nodig dat andere gebruikers de scanner kunnen gebruiken.  Dan
	heeft een gebruiker lees- en schrijfrechten nodig op de
	apparaatknooppunt voor een scanner.  Onze USB-scanner gebruikt
	bijvoorbeeld apparaatknooppunt <filename>/dev/ugen0.2</filename> wat in
	feite slechts een symbolische koppeling is naar het echte
	apparaatknooppunt genaamd <filename>/dev/usb/0.2.0</filename> (een blik
	op de inhoud van de map <filename>/dev</filename>
	bevestigt dit).  Zowel de symbolische koppeling als het
	apparaatknooppunt zijn van respectievelijk de groepen
	<systemitem class="groupname">wheel</systemitem> en
	<systemitem class="groupname">operator</systemitem>.  Door de gebruiker
	<systemitem class="username"><replaceable>joe</replaceable></systemitem> aan deze groepen toe
	te voegen kan hij de scanner zien, maar vanwege duidelijke
	veiligheidsredenen dient het toevoegen van een gebruiker aan elke groep
	met zorg te gebeuren, vooral aan de groep <systemitem class="groupname">wheel</systemitem>.
	Een betere oplossing is om een specifieke groep aan te maken voor het
	gebruik van USB-apparaten en de scanner toegankelijk te maken voor leden
	van deze groep.</para>

      <para>We zullen dus bijvoorbeeld een groep genaamd
	<systemitem class="groupname"><replaceable>usb</replaceable></systemitem> gebruiken.  De
	eerste stap is het aanmaken van deze groep met behulp van het commando
	&man.pw.8;:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>pw groupadd usb</userinput></screen>

      <para>Hierna moeten we de symbolische koppeling
	<filename>/dev/ugen0.2</filename> aanmaken en het apparaatknooppunt
	<filename>/dev/usb/0.2.0</filename> met de juiste schrijfpermissies
	toegankelijk maken voor de groep <systemitem class="groupname">usb</systemitem>
	(<literal>0660</literal> of <literal>0664</literal>), omdat standaard
	alleen de eigenaar van deze bestanden (<systemitem class="username">root</systemitem>)
	ernaar kan schrijven.  Dit alles wordt gedaan door de volgende regels
	aan <filename>/etc/devfs.rules</filename> toe te voegen:</para>

      <programlisting>[system=5]
add path ugen0.2 mode 0660 group usb
add path usb/0.2.0 mode 0666 group usb</programlisting>

      <para>Nu dienen er alleen nog gebruikers aan de groep
	<systemitem class="groupname"><replaceable>usb</replaceable></systemitem> toegevoegd te
	worden om toegang tot de scanner toe te staan:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>pw groupmod usb -m joe</userinput></screen>

      <para>Lees voor meer details de handleidingpagina van &man.pw.8;.</para>
    </sect2>
  </sect1>
</chapter>