path: root/mn_MN.UTF-8/books/handbook/ports/chapter.sgml

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" standalone="no"?>
<!--
     The FreeBSD Mongolian Documentation Project

     Original revision 1.297

     $FreeBSD$
-->

<chapter id="ports">
  <chapterinfo>
    <authorgroup>
      <author>
	<firstname>Шагдарын</firstname>
	<surname>Нацагдорж</surname>
	<contrib>Орчуулсан </contrib>
      </author>
    </authorgroup>
  </chapterinfo>

  <title>Програм суулгах: Багцууд болон портууд</title>

  <sect1 id="ports-synopsis">
    <title>Ерөнхий агуулга</title>

    <indexterm><primary>портууд</primary></indexterm>
    <indexterm><primary>багцууд</primary></indexterm>
    <para>Маш олон системийн хэрэгслүүд FreeBSD-н үндсэн системтэй нь хамт суугддаг. Гэхдээ зарим хүмүүст ажлаа гүйцээхийн тулд маш олон гуравдагчдын бэлтгэсэн програмыг суулгах шаардлага гардаг билээ. Таны систем дээр гуравдагчийн бүтээсэн програмуудыг суулгах хоёр үндсэн маш сайн аргыг FreeBSD хангаж өгдөг нь: FreeBSD-н портын цуглуулга (эх бичлэгээс нь суулгахад зориулагдсан), ба багцууд (урьдчилан хөрвүүлсэн хоёртын хэлбэрийн файлаас суулгахад зориулагдсан) юм.
      Энэ хоёр арга нь хоёулаа таны суулгахыг хүссэн програмын хамгийн сүүлийн хувилбарыг сүлжээ юм уу дотоод төхөөрөмжөөс суулгахад хэрэглэгдэнэ.</para>

    <para>Энэ бүлгийг уншсаны дараа, та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>Гуравдагчдын бүтээсэн програмын багцыг хэрхэн суулгах.</para>
      </listitem>
      <listitem>
	<para>Портын цуглуулга ашиглаж гуравдагчдын програмыг эх бичлэгээс нь хэрхэн бүтээх.</para>
      </listitem>
      <listitem>
	<para>Өмнө суугдсан багц юм уу эсвэл портуудыг хэрхэн устгах.</para>
      </listitem>
      <listitem>
	<para>Портын цуглуулгын хэрэглэдэг анхдагч утгуудыг хэрхэн дарж бичих.</para>
      </listitem>
      <listitem>
	<para>Шаардлагатай програмын багцаа хэрхэн хайж олох.</para>
      </listitem>
      <listitem>
	<para>Програмаа хэрхэн шинэчилсэн түвшинд авчрах.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>
  </sect1>

  <sect1 id="ports-overview">
    <title>Програм суулгацын ерөнхий ойлголт</title>

    <para>Хэрэв та урьд нь &unix; системийг хэрэглэж байсан бол, гуравдагчдын бүтээсэн програмыг суулгах явц дараах маягаар явагддаг билээ:</para>

    <procedure>
      <step>
	<para>Програмыг татаж авах. Энэ нь голдуу эх бичлэг хэлбэрээрээ юм уу эсвэл хөрвүүлэгдсэн хоёрт файлын хэлбэрээр байдаг.</para>
      </step>

      <step>
	<para>Авсан програмаа задлах
	  (ихэнх нь &man.compress.1;,
	  &man.gzip.1;, эсвэл &man.bzip2.1; нараар шахагдсан байдаг).</para>
      </step>

      <step>
	<para>Бичиг баримт нь хаана байгааг олоод (голдуу
	  <filename>INSTALL</filename> юм уу <filename>README</filename>
	  файлууд байдаг ба, эсвэл  <filename>doc/</filename>
	  гэсэн дэд санд буй бичиг баримтууд) хэрхэн суулгах зааврыг нь унших.</para>
      </step>

      <step>
	<para>Хэрэв програм нь эх бичлэг хэлбэрээрээ байгаа бол, түүнийг хөрвүүлэх.
	  Ингэхийн тулд магадгүй
	  <filename>Makefile</filename> файлыг засварлах, эсвэл 
	  <command>configure</command> скриптийг ажиллуулах зэрэг ажлууд байдаг.</para>
      </step>

      <step>
	<para>Програмыг шалгаад, дараа нь суулгах.</para>
      </step>
    </procedure>

    <para>Хэрэв бүх зүйл сайхан бүтсэн үед л ийм явц үйлдэгддэг. Хэрэв та тусад нь  FreeBSD-д зориулж порт болгоогүй програмыг суулгахыг хүсвэл, магадгүй та уг програмыг ажиллуулахын тулд тухайн програмын эх кодыг засварлах хэрэг гарна.</para>

    <para>Хэрэв та хүсэж байгаа бол, иймэрхүү 
      <quote>уламжлалт</quote> аргаар програмыг FreeBSD дээр суулгаж болно. Гэхдээ FreeBSD дээр таны нөр их хөдөлмөрийг хөнгөлөх хоёр арга байдаг нь:
      багцууд болон портууд юм. Энэ баримтжуулалтыг бэлтгэж байх үед  &os.numports; гаран гуравдагчийн бэлтгэсэн програмууд ийм аргаар бэлэн болсон байгаа.</para>

    <para>Ямар ч програм байсан, FreeBSD дээрх уг програмын багц гэж ердөө нэг л файлыг та татаж авах ёстой байдаг. Уг багц дотор тухайн програмын урьдчилан хөрвүүлсэн хувилбар, бичиг баримт болон тохируулга хийх скриптүүд зэрэг нь багтсан байгаа. Татаж авагдсан багц файлыг &man.pkg.add.1;, &man.pkg.delete.1;, &man.pkg.info.1; зэрэг FreeBSD-н багц зохицуулагч програмаар өөрчилж болдог. Шинэ програм суулгах явцыг нэг л тушаалаар гүйцэтгэхийг эрмэлзсэн байдаг билээ. 
     </para>

    <para>Програмуудын FreeBSD порт гэдэг нь, тухайн програмуудыг эх бичлэгээс хөрвүүлж автоматаар суулгах зориулалттай бүлэглэгдсэн файлуудыг хэлдэг.</para>

    <para>Програмыг эх бичлэгээс нь хөрвүүлж суулгахад хэд хэдэн үйлдэл (татаж авах, задлах, нөхөх, хөрвүүлэх, суулгах) хийдгийг та санаж байгаа байх. Портын агуулж буй файлууд нь яг энэ явцыг танд зориулж автоматжуулахад зориулагдсан мэдээлэл агуулсан байдаг. Та энгийн хэдэн тушаалыг гарнаас оруулахад л, уг програм татагдаж авагдаад, задлагдан, нөхөгдөж, хөрвүүлэгдээд суугдах болно.</para>

    <para>Яг үнэн хэрэгтээ, портлох арга нь тухайн програмыг дараа нь <command>pkg_add</command> болон бусад багц зохицуулагч програмуудад хэрэглэгдэж болохоор багц үүсгэж хэрэглэгдэж бас болдог.</para>

    <para>Багц болон портлох энэ хоёр арга нь хоёулаа, тухайн програмын  <emphasis>dependencies буюу хамаатан</emphasis> програмуудыг мэдэж байдаг. Та нэг програм суулгах шаардлагатай байгаа бөгөөд уг програм нь бас нэг програмын сан файлыг суугдсан байхыг шаарддаг байна хэмээн авч үзье. Уг хоёр програм хоёулаа 
      FreeBSD-н порт ба багц хэлбэрээр танд байгаа гэж бодъё. Хэрэв та
      <command>pkg_add</command> тушаалыг хэрэглэх юм уу эсвэл портын аргыг хэрэглэж уг програмыг суулганэ гэвэл, энэ хоёр арга нь хоёулаа уг програмыг суулгахад шаардагдах сан файл суугдаагүй байвал суугдаагүй байна гэж мэдээлээд, тэр сан файлыг эхлээд суулгадаг. </para>

    <para>Энэ хоёр аргыг харах юм бол хоорондоо тун ижилхэн үйлдэл хийдгийг та ажиглаж магадгүй юм. Тэгээд яагаад FreeBSD гуай энэ хоёр аргатай хоёулантай нь зууралдаад байгаа юм бол гэж гайхаж мададгүй. Багц болон порт хоёр нь таны суулгах нөхцлөөс шалтгаалан өөрсдийн гэсэн хүчирхэг давуу талтай. </para>

    <itemizedlist>
      <title>Багцын давуу тал</title>
      
      <listitem>
	<para>Програмын шахсан багц файл нь уг програмын эх бичлэгийг агуулдаггүй болохоор хэмжээний хувьд бага байдаг.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Багцууд нэмэлт хөрвүүлэх үйлдэл шаарддаггүй. 
	  <application>Mozilla</application>,
	  <application>KDE</application>, эсвэл
	  <application>GNOME</application> зэрэг том програмуудыг удаавтар систем дээр суулгахаар бол, энэ арга нь тун их давуу талтай юм.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Багцууд нь FreeBSD дээрх ямар нэгэн хөрвүүлэх явцын тухай мэдээлэл шаарддаггүй.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <itemizedlist>
      <title>Портын давуу талууд</title>
      
      <listitem>
	<para>Багцыг аль болох олон систем дээр тохирогдон суулгах гэж хичээсэн болохоор, ийм багц нь маш өргөн дэлгэр сонголттойгоор хөрвүүлэгдэж бэлтгэгдсэн байдаг. Порт хэрэглэн програм суулгахаар бол, (жишээ нь) Pentium
	  4 эсвэл Athlon процессордоо зориулж програмын тохируулгыг өөрчилж болдог.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Зарим програмууд өөрийнхөө чадах болон чадахгүй зэрэг нөхцлөөсөө хамаараад хөрвүүлэгдэх явцад өөрчлөлт хийгдэх тохиолдлууд байдаг. Жишээ нь,
	  <application>Apache</application> програм нь маш олон төрлийн өөртөө агуулсан тохиргоотой ирдэг. Ийм програмыг та портоос бүтээх үедээ анхдагч тохиргоонуудыг нь өөрчилж өөртөө тохируулж болно.</para>

	<para>Заримдаа, ижил төрлийн програмууд өөрсдийнхөө онцгой тохиргооноос хамаараад хэдэн хэдэн янзаар хөрвүүлэгдэж багцлагдсан байдаг. Жишээ нь, Х11 сервер суусан эсэхээс хамаараад
	  <application>Ghostscript</application> програм нь
	  <filename>ghostscript</filename> гэсэн нэртэй багцлагдсан байдаг ба бас
	  <filename>ghostscript-nox11</filename> гэсэн нэрээр мөн багц хэлбэртэй байдаг. Багцлах аргад иймэрхүү явцуу тохируулгаас хамаарсан арга байдаг боловч, хэрэв хөрвүүлэх үеийн тохиргоо нь ихсэх болбол энэ арга нь тун явуургүй болдог билээ. </para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Зарим програмын лицензэнд, уг програмыг хөрвүүлэгдсэн хэлбэрээр түгээхийг хорьсон байдаг. Тийм програмуудыг эх бичлэг хэлбэрээр нь түгээх ёстой болдог билээ. </para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Зарим хүмүүс хөрвүүлэгдсэн хоёртын файлын түгээлтэнд дургүй байдаг. Ядаж эх бичлэг нь байвал,  та  (онолын хувьд) эх бичлэгийг уншиж болзошгүй аюулыг илрүүлж болох юм.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Хэрэв танд нөхөлт бичлэг (засвар) байгаа бол, та уг нөхөлтийг зөвхөн эх бичлэг дээр л хийж чадна.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Зарим хүмүүс эх бичлэгээр наадах дуртай байдаг. Тэд нар эх бичлэгийг уншаад залхуу нь хүрээд ирэхээрээ уг бичлэгийг өөрчилж эвдэх, эсвэл зээлдэж өөрчлөх ( мэдээж лицензийн дагуу ) гэх мэтээр оролддог.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <para>Портын шинэчлэлийн тухай мэдээлэл авч байхыг хүсвэл 
      &a.ports; болон &a.ports-bugs; зэрэг захианы жагсаалтад бүртгүүлэх хэрэгтэй.</para>

    <warning>
      <para>Ямар нэгэн програм суулгахаасаа өмнө  <ulink
	url="http://vuxml.freebsd.org/"></ulink>-с програмын нууцлалын тухай мэдээллийг харах нь зүйтэй. </para>

      <para>Та мөн <filename
	role="package">ports-mgmt/portaudit</filename>-г суулгаж болох бөгөөд энэ нь, програмыг суулгахын өмнө уг програмын хуучралт болон аюулгүй байдалтай хамаатай шаардлагатай шалгалтуудыг хийж өгдөг. Иймэрхүү шалгалтыг зарим багц суулгасны дараа та  <command>portaudit
	-F -a</command> гэсэн тушаал хэрэглэн үйлдэж болно.</para>
    </warning>

    <para>Энэ бүлгийн үлдсэн хэсэгт 
      FreeBSD дээр порт юм уу багц ашиглан хэрхэн програм суулгах талаар өгүүлэх болно.</para>
  </sect1>

  <sect1 id="ports-finding-applications">
    <title>Програмаа олох нь</title>

    <para>Ямар нэгэн програм суулгахаасаа өмнө та ямар програм суулгахыг хүсэж
	байгаа болон ямар нэртэй гэдгийг нь мэдсэн байх хэрэгтэй. </para>

    <para>FreeBSD-н програмын жагсаалт нь цаг тутамд нэмэгдэж байдаг. 
	Аз болж таны хүссэн програмыг олох хэд хэдэн арга бий:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>FreeBSD-н вэб хуудас нь <ulink
	  url="&url.base;/ports/index.html">http://www.FreeBSD.org/ports/</ulink> хаяг дээр бүх байгаа програмын шинэчлэгдсэн хувилбаруудыг нь хайж болох хэлбэрээр арчилж байдаг. 
	  Портууд нь төрөлжиж хуваагдсан байдаг бөгөөд та хүссэн програмаа хайж олох
	(хэрэв та нэрийг нь мэдэж байвал) эсвэл тухайн төрөлд байгаа бүх програмуудын нэрсийн жагсаалтыг харж болно.</para>
      </listitem>

      <listitem>
        <indexterm><primary>FreshPorts буюу шинэхэн портууд</primary></indexterm>

	<para>Dan Langille гэгч нь FreshPorts хуудсыг <ulink
	  url="http://www.FreshPorts.org/"></ulink> хаяг дээр арчлан эрхэлдэг.  FreshPorts нь порт дээр гарсан өөрчлөлтүүдийг хянаж байдаг бөгөөд хэрэв таныг хүсвэл 
	таны сонгосон хэд хэдэн портуудыг <quote>ажиглаж</quote> байгаад өөрчлөлт 
	гарангуут танд захиагаар мэдэгддэг.</para>
      </listitem>

      <listitem>
        <indexterm><primary>FreshMeat</primary></indexterm>

	<para>Хэрэв та програмынхаа нэрийг нь мэдэхгүй байгаа бол FreshMeat (<ulink
	  url="http://www.freshmeat.net/"></ulink>) хуудсан дээр хайж үзэх хэрэгтэй. 
	Хэрэв уг хуудсан дээр шинэ програм олдсон бол буцаад FreeBSD хуудсанд очиж
	уг хуудсыг порт болсон эсэхийг магадлах нь зүйтэй.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Хэрэв та портынхоо нэрийг яг мэддэг боловч ямар төрөлд багтдагийг нь
	мэдэх хэрэгтэй бол 
        &man.whereis.1; тушаалыг ашиглаарай.
	Ердөө л <command>whereis
        <replaceable>файлын_нэр</replaceable></command> гэж бичих бөгөөд 
        <replaceable>файлын_нэр</replaceable> нь суулгахыг хүссэн програмын нэр билээ. Хэрэв уг програм нь олдвол, танд хаана байгааг нь дараах маягаар харуулна:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>whereis lsof</userinput>
lsof: /usr/ports/sysutils/lsof</screen>

      <para>Энэ нь бидэнд <command>lsof</command> (системийн нэгэн
	хэрэгсэл) програмыг 
	<filename>/usr/ports/sysutils/lsof</filename>
	санд буй гэж мэдэгдэж байна.</para></listitem>

      <listitem>
	<para>Мөн портын модонд тухайн порт хаана байгааг 
	  олохын тулд ердийн &man.echo.1; тушаалыг ашиглаж 
	  болно. Жишээ нь:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>echo /usr/ports/*/*lsof*</userinput>
/usr/ports/sysutils/lsof</screen>

	<para>Энэ нь 
	  <filename class="directory">/usr/ports/distfiles</filename>
	  сан уруу татаж авагдсан таарсан файлуудыг харуулах болно 
	  гэдгийг анхаараарай.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Хүссэн портоо олох бас нэг арга бол портын цуглуулга дотор нь байдаг 
	өөрийнх нь хайгчийг нь ашиглах билээ. Уг хайгчийг нь хэрэглэхийн тулд
	та <filename>/usr/ports</filename> сан дотор байх шаардлагатай.  Уг сан
	дотроос  <command>make <maketarget>search</maketarget> 
        name=<replaceable>програмын-нэр</replaceable></command> гэж бичих бөгөөд
		<replaceable>програмын-нэр</replaceable> нь таны олохыг хүссэн програмын 
		нэр байх ёстой. Жишээлбэл 
         <command>lsof</command> програмыг олохын тулд:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports</userinput>
&prompt.root; <userinput>make search name=lsof</userinput>
Port:   lsof-4.56.4
Path:   /usr/ports/sysutils/lsof
Info:   Lists information about open files (similar to fstat(1))
Maint:  obrien@FreeBSD.org
Index:  sysutils
B-deps: 
R-deps: </screen>

      <para>Уг хайлтын үр дүнд та  <quote>Path:</quote> гэсэн мөрөнд
	анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй бөгөөд энэ нь хаана байгааг  илэрхийлж байдаг.
	Бусад харуулж байгаа мэдээллүүд нь програм суулгахад хэрэглэгддэггүй болохоор
	энд дэлгэн ярихгүй. </para>

      <para>Бүр нарийвчилан хайхыг хүсвэл <command>make
       <maketarget>search</maketarget> key=<replaceable>хайх-мөр</replaceable></command> гэх бөгөөд 
       <replaceable>хайх-мөр</replaceable> нь тухайн програмтай холбоотой мөр
		байдаг. 
       Энэ нь портын нэр, тайлбар, тодорхойлолт болон хамааралтай програм зэргүүдэд
	хайлт хийдэг болохоор тухайн програмынхаа талаар дэлгэрэнгүй мэдээлэл байхгүй 
	хүнд хайхад тун тохиромжтой.</para>

      <para>Дээрх хоёр тохиолдолд хайх мөр тань жижиг болон том бичсэнээс хамаардаггүй. <quote>LSOF</quote> гэж хайх нь 
        <quote>lsof</quote> гэж хайсантай ижилхэн үр дүнд хүргэнэ.</para>
      </listitem>

    </itemizedlist>
  </sect1>

  <sect1 id="packages-using">
    <sect1info>    
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Chern</firstname>
	  <surname>Lee</surname>
	  <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
        </author>
      </authorgroup>
    <!-- 30 Mar 2001 -->
    </sect1info>

    <title>Багцалсан системийг хэрэглэх нь</title>

    <para>FreeBSD дээр багцуудыг удирдах хэд хэдэн төрлийн хэрэгслүүд 
      байдаг:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem><para>Ажиллаж байгаа систем дээр боломжтой байгаа болон 
	  суулгагдсан багцуудыг харах, устгах, суулгахын тулд 
	  <command>sysinstall</command>-ийг ажиллуулж болно. 
	  Дэлгэрэнгүй мэдээллийг <xref
        linkend="packages"/>-с үзнэ үү.</para></listitem>
      <listitem><para>Багцын удирдлагын тушаалын мөрийн хэрэгслүүдийг энэ 
	  хэсгийн үлдсэн хэсэгт хэлэлцэх болно.</para></listitem>
    </itemizedlist>

    <sect2>
      <title>Багц суулгах</title>
      <indexterm>
        <primary>багц</primary>
        <secondary>суулгах</secondary>
      </indexterm>
    
      <indexterm>
        <primary><command>pkg_add</command></primary>
      </indexterm>
      <para>Та &man.pkg.add.1; хэрэгслийг ашиглан өөртөө хадгалагдсан юм уу
	эсвэл сүлжээнд буй серверээс 
	FreeBSD-н програмын багц суулгаж болдог. </para>

      <example>
        <title>Багц татаж аваад суулгах явц</title>

        <screen>&prompt.root; <userinput>ftp -a <replaceable>ftp2.FreeBSD.org</replaceable></userinput>
Connected to ftp2.FreeBSD.org.
220 ftp2.FreeBSD.org FTP server (Version 6.00LS) ready.
331 Guest login ok, send your email address as password.
230-
230-     This machine is in Vienna, VA, USA, hosted by Verio.
230-         Questions? E-mail freebsd@vienna.verio.net.
230-
230-
230 Guest login ok, access restrictions apply.
Remote system type is UNIX.
Using binary mode to transfer files.
<prompt>ftp></prompt> <userinput>cd /pub/FreeBSD/ports/packages/sysutils/</userinput>
250 CWD command successful.
<prompt>ftp></prompt> <userinput>get lsof-4.56.4.tgz</userinput>
local: lsof-4.56.4.tgz remote: lsof-4.56.4.tgz
200 PORT command successful.
150 Opening BINARY mode data connection for 'lsof-4.56.4.tgz' (92375 bytes).
100% |**************************************************| 92375       00:00 ETA
226 Transfer complete.
92375 bytes received in 5.60 seconds (16.11 KB/s)
<prompt>ftp></prompt> <userinput>exit</userinput>
&prompt.root; <userinput>pkg_add <replaceable>lsof-4.56.4.tgz</replaceable></userinput></screen>
      </example>

      <para>Хэрэв танд багц суулгах дотоод эх үүсвэр (
        FreeBSD CD-ROM гэх мэт) байхгүй бол 
          &man.pkg.add.1; хэрэгслийг <option>-r</option> сонголттой хамт
		хэрэглэх нь зүйтэй. Энэ нь тухайн програмыг төрөл болон хувилбар зэрэг
		мэдээллийг нь автоматаар таньж мэдээд  FTP хуудаснаас татан авч
		суулгадаг.
      </para>

      <indexterm>
        <primary><command>pkg_add</command></primary></indexterm>
      <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r <replaceable>lsof</replaceable></userinput></screen>

      <para>Дээрх жишээн дээр уг хэрэгсэл нь хэрэглэгчийн оролцоогүйгээр
	татаж аваад суулгаж буйг харуулж байна.
	Хэрэв та татаж авах алс хаягийг нь адилхан толин тусгал болох өөр нэг
	&os; багцын хаягаар солихыг хүсвэл 
	<envar>PACKAGESITE</envar> орчны хувьсагчийн утгад анхных нь утгыг нь дарж өөр хаяг өгөх хэрэгтэй. 	 
	&man.pkg.add.1; нь &man.fetch.3;-г ашиглаж файл татаж авдаг бөгөөд янз бүрийн орчны хувьсагчийн
	утга хэрэглэдэг. Тэд нар нь 
	<envar>FTP_PASSIVE_MODE</envar>, <envar>FTP_PROXY</envar>, мөн
	<envar>FTP_PASSWORD</envar> гэх мэт хувьсагчид байдаг.  
	Хэрэв та галт хананы цаана байгаа юм уу эсвэл 
	FTP/HTTP прокси хэрэглэж байгаа бол уг хувьсагчдыг өөрчлөх ёстой.  
	Хувьсагчдын бүрэн жагсаалтыг  &man.fetch.3; хуудаснаас харна уу.
	Дээрх жишээн дээр 
	<literal>lsof</literal> нь
	<literal>lsof-4.56.4</literal> оронд хэрэглэгдэв. Хэрэв та алсаас автоматаар
	татаж авах үйлдэл хийж байгаа бол багцны хувилбарын дугаарыг оруулалгүй бичих
	хэрэгтэй.  &man.pkg.add.1; нь тухайн програмын сүүлийн хувилбарыг автоматаар
	таньж суулгадаг. </para>

      <note>
	<para>Хэрэв та  &os.current; эсвэл
	  &os.stable; хувилбарыг хэрэглэж байгаа бол &man.pkg.add.1; нь 
	програмын хамгийн сүүлийн хувилбарыг татаж авч суулгадаг. Хэрэв 
	та  -RELEASE хувилбар хэрэглэж байгаа бол таны хэрэглэж байгаа
	тухайн хувилбарт тохирсон хувилбарыг нь татаж авч суулгадаг. Гэхдээ 
	иймэрхүү үйлдлийг нь өөрчлөхийг хүсвэл  <envar>PACKAGESITE</envar>-г өөрчлөөрэй. 
	Жишээлбэл та  &os;&nbsp;8.1-RELEASE
	  систем дээр &man.pkg.add.1; хэрэгслийг ажиллуулбал анхдагч хаяг нь 
	 
	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-8.1-release/Latest/</literal> байх болно.
	 Хэрэв та &man.pkg.add.1;-г 
	  &os;&nbsp;8-STABLE багц суулгахаар тохируулахыг хүсвэл  <envar>PACKAGESITE</envar>
	 хувьсагчийг 
	  <literal>ftp://ftp.freebsd.org/pub/FreeBSD/ports/i386/packages-8-stable/Latest/</literal> гэж зааж өгөх хэрэгтэй.
	</para>
      </note>

      <para>Багц файлууд нь <filename>.tgz</filename>
          болон <filename>.tbz</filename> гэсэн хэлбэртэй байдаг. 
	Та тэдгээрийг  <ulink
          url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/packages/"></ulink>
	хаягнаас олж болох бөгөөд эсвэл  FreeBSD CD-ROM дээр бас буй. 
	FreeBSD-н 4 ширхэг CD тус бүрийн <filename>/packages</filename> сан дотор
	багц байрлаж байгаа. Багц байрлуулалт нь 
          <filename>/usr/ports</filename>-н загвартай ижил модлог байдаг. 
	Төрөл болгон өөрийн гэсэн сантай ба багц болгон бас 
          <filename>All буюу бүгд</filename> гэсэн сангаас олддог.
      </para>

      <para>Багцны сангийн бүтэц нь портын бүтэцтэй таарч багц портын системийг
	бүрэлдүүлдэг юм. 
      </para>

    </sect2>

    <sect2>
      <title>Багц зохицуулалт</title>

      <indexterm>
        <primary>багц</primary>
        <secondary>зохицуулах</secondary>
      </indexterm>
      <para>&man.pkg.info.1; хэрэгсэл нь суугдсан багцтай холбоотой
	мэдээллүүдийг харуулдаг.
      </para>

      <indexterm>
        <primary><command>pkg_info</command></primary>
      </indexterm>
      <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info</userinput>
cvsup-16.1          A general network file distribution system optimized for CV
docbook-1.2         Meta-port for the different versions of the DocBook DTD
...</screen>
      <para>&man.pkg.version.1; хэрэгсэл нь суугдсан бүх багцны ерөнхий мэдээллийг
	харуулж байдаг. Энэ нь багцны хувилбарыг портын санд буй програмын хувилбартай
	жишиж харьцуулдаг. 
      </para> 
      <indexterm>
        <primary><command>pkg_version</command></primary>
      </indexterm>
        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_version</userinput>
cvsup                       =
docbook                     =
...</screen>

      <para>Хоёр дахь баганад буй тэмдэгт нь порт доторх програмын хувилбартай харьцуулсан харьцуулалт юм.</para>

      <informaltable frame="none" pgwide="1">
        <tgroup cols="2">
	  <thead>
            <row>
              <entry>Тэмдэг</entry>
              <entry>Утга</entry>
            </row>
          </thead>

 	  <tbody>
  	    <row>
	    <entry>=</entry> <entry>Суугдсан багцны хувилбар нь портын хувилбартай
	адилхан байна.</entry>
  	    </row>
 
        <row><entry>&lt;</entry>
	<entry>Суугдсан хувилбар нь портын хувилбараас хуучин байна.</entry>
	</row>

        <row><entry>&gt;</entry><entry>Суугдсан хувилбар нь портын хувилбараас
	шинэ байна. (Дотоод порт тань хуучирсан байж болзошгүй)</entry></row>

        <row><entry>?</entry><entry>Суугдсан багц нь портын жагсаалтад 
	олдсонгүй. (Энэ тохиолдож болох юм. Жишээлбэл суугдсан порт нь устгагдах юм уу нэр нь өөрчлөгдсөн байж болзошгүй.)</entry></row>

        <row><entry>*</entry><entry>Багц олон хувилбартай байна.</entry></row>

        <row><entry>!</entry><entry>Суулгагдсан багц жагсаалтад байгаа боловч 
	 ямар нэг шалтгааны улмаас <command>pkg_version</command> тушаал нь 
	 суулгагдсан багцын хувилбарын дугаарыг жагсаалт дахь харгалзах оруулгатай 
	 харьцуулж чадахгүй байна.</entry></row>

	</tbody>
	</tgroup>
    </informaltable>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Багц устгах</title>
      <indexterm>
        <primary><command>pkg_delete</command></primary>
      </indexterm>
      <indexterm>
        <primary>багц</primary>
        <secondary>устгах</secondary>
      </indexterm>
      <para>Өмнө суугдсан байгаа багцыг устгахдаа 
	&man.pkg.delete.1; хэрэгслийг ашиглана.
      </para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete <replaceable>xchat-1.7.1</replaceable></userinput></screen>

      <para>&man.pkg.delete.1; нь багцын бүрэн нэр болон дугаарыг шаарддагийг 
	тэмдэглэе; <replaceable>xchat-1.7.1</replaceable>-ийн 
	оронд <replaceable>xchat</replaceable> өгөгдсөн бол дээр дурдсан тушаал 
	ажиллахгүй. Гэхдээ суулгагдсан багцын хувилбарыг олохын тулд 
	&man.pkg.version.1;-ийг ашиглах хялбар байдаг. Ингэхийн оронд та 
	бүгдийг орлуулах тэмдэгт ашиглаж болох юм:</para>

       <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete <replaceable>xchat\*</replaceable></userinput></screen>

       <para>Энэ тохиолдолд <literal>xchat</literal>-аар эхэлсэн нэртэй бүх 
	багцуудыг устгах болно.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Бусад мэдүүштэй зүйлс</title>
      <para>Бүх багцтай холбоотой мэдээллүүд 
        <filename>/var/db/pkg</filename> сан дотор хадгалагдаж байдаг. Суугдсан багцны жагсаалт болон холбогдох тодорхойлолтууд нь уг санд буй файл дотроос уншигдах 
	боломжтой.
      </para>
    </sect2>
  </sect1>
  
  <sect1 id="ports-using">
    <title>Портын цуглуулгыг хэрэглэх нь</title>

    <para>Дараах хэсэгт системдээ портын цуглуулгыг ашиглан хэрхэн програм
	суулгах болон устгах талаар өгүүлэх болно. <command>make</command> 
	хөрвүүлэгчийн байршил болон орчны хувьсагчийн тухай нэмэлт тодорхой мэдээллийг
	&man.ports.7; хуудаснаас харна уу.</para>

    <sect2 id="ports-tree">
      <title>Портын цуглуулгыг суулгах нь</title>

      <para>Порт суулгахаасаа өмнө нь  <filename>/usr/ports</filename> сан 
	дотор <filename>Makefiles</filename>, patches буюу нөхөгч файл, мөн
	тодорхойлолт файлуудыг агуулсан портын цуглуулгыг суулгах хэрэгтэй.
      </para>

      <para>FreeBSD-г суулгах үед 
	<application>sysinstall</application> програм танаас портын цуглуулгыг 
	суулгах эсэхийг тань асуудаг. Хэрэв та тэр үед үгүй гэж хариулсан бол
	энэ хэсэгт хэрхэн суулгах талаар тайлбарлана:</para>

      <procedure>
	<title>CVSup арга</title>

	<para>Энэ арга нь <application>CVSup</application> протоколыг ашиглан 
	портын цуглуулгаа суулгаж мөн байнга шинэчилж болох хамгийн түргэн арга юм.
	  Хэрэв та <application>CVSup</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдэхийг
	хүсэж байвал  <link linkend="cvsup">CVSup-г хэрэглэх нь</link> хэсгээс хараарай.</para>

	<note>
	  <para>&os; системд орсон <application>CVSup</application> протоколын 
	    шийдэл нь <application>csup</application> гэж нэрлэгддэг.</para>
	</note>

	<para><application>csup</application>-г анх удаагаа ажиллуулахынхаа өмнө
	  <filename class="directory">/usr/ports</filename> санг хоосон байлгах хэрэгтэй.
	  Хэрэв уг сан дотор өөр эх сурвалжаас суулгасан портын цуглуулга байвал,
	  <application>csup</application> нь уг файлуудыг шинэчилж нөхдөггүй билээ.
	  </para>

	<step>
	  <para><command>csup</command> тушаалыг ажиллуулна:</para>

<screen>&prompt.root; <userinput>csup -L 2 -h <replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable> /usr/share/examples/cvsup/ports-supfile</userinput></screen>

	  <para>
	    <replaceable>cvsup.FreeBSD.org</replaceable> гэдгийг
		өөртэйгээ ойрхон орших 
	    <application>CVSup</application> серверийн нэрээр
		солих хэрэгтэй. 
	    <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup толин тусгалууд</link> (<xref
	    linkend="cvsup-mirrors"/>) хэсгээс толин тусгал хуудаснуудын бүрэн
		жагсаалтыг хараарай. </para>

	  <note>
	    <para>Зарим нэг нь өөрийнхөө бэлтгэсэн
	      <filename>ports-supfile</filename> файлыг хэрэглэхийг хүсэж болох юм. 
		  Ингэсэн үед тушаал бичих мөрөнд  <application>CVSup</application>
	      серверийн нэрийг бичих шаардлага гардаггүй.</para>

	    <procedure>
	      <step>
		<para>Ингэхийг хүссэн үед <username>root</username> эрхээр ороод
		  <filename>/usr/share/examples/cvsup/ports-supfile</filename> файлыг
		  шинэ сан уруу хуулах хэрэгтэй. Жишээлбэл 
		  <filename>/root</filename> юм уу эсвэл өөрийнхөө эхлэл санд хуулж болно.
		  </para>
	      </step>

	      <step>
		<para><filename>ports-supfile</filename> файлыг засварлана.</para>
	      </step>

	      <step>
		<para>
		  <replaceable>CHANGE_THIS.FreeBSD.org</replaceable> мөрийг
		  өөртэйгөө ойрхон буй  <application>CVSup</application> серверийн нэрээр
		  сольно.  <link linkend="cvsup-mirrors">CVSup
		  Толин тусгалууд</link> (<xref linkend="cvsup-mirrors"/>) хэсэгт толин тусгалуудын бүрэн жагсаалтыг харж болно.</para>
	      </step>

	      <step>
		<para>Одоо <command>csup</command>-г ажиллуулахын тулд дараах алхмыг хийх хэрэгтэй:</para>

		<screen>&prompt.root; <userinput>csup -L 2 <replaceable>/root/ports-supfile</replaceable></userinput></screen>
	      </step>
	    </procedure>
	  </note>
	</step>

	<step>
	  <para>Дараа нь &man.csup.1; тушаалыг ажиллуулснаар тухайн үед хөрвүүлж байгаа
		портуудыг эс оруулаад бүх портын цуглуулгыг татаж аван сүүлд орсон өөрчлөлтүүдийг мөн шинэчилдэг.</para>
	</step>
      </procedure>

      <procedure>
	<title>Portsnap арга</title>

	<para><application>Portsnap</application> нь портын цуглуулгыг шинэчлэх бас нэг арга
	  билээ. <link linkend="updating-upgrading-portsnap">Portsnap-г хэрэглэх нь</link> хэсгээс
	  <application>Portsnap</application>-тай холбоотой бүх мэдээллийг харна уу.</para>

	<step>
	  <para>Шахсан хэлбэртэй портын цуглуулгыг 
	    <filename class="directory">/var/db/portsnap</filename> сан дотор
		татаж авах хэрэгтэй. Хэрэв та хүсвэл энэ алхмын дараа интернэтээс
		салгаатай ажиллаж болдог. </para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap fetch</userinput></screen>
	</step>

	<step>
	  <para>Хэрэв та <application>Portsnap</application>-г анх удаагаа
		ажиллуулж байгаа бол шахагдсан уг цуглуулгыг <filename
	    class="directory">/usr/ports</filename> сан дотор задална:
	  </para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap extract</userinput></screen>

	  <para>Хэрэв та өмнө нь <filename
	    class="directory">/usr/ports</filename> сан дотор цуглуулгыг суулгасан бөгөөд
		энэ үед зөвхөн шинэчлэхийг хүсэж байгаа бол дараах тушаалыг өгөх хэрэгтэй:</para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>portsnap update</userinput></screen>
	</step>

      </procedure>

      <procedure>
	<title>Sysinstall арга</title>

	<para>Энэ арга нь суулгацын төхөөрөмжөөс <application>sysinstall</application>-г
	  ашиглан портын цуглуулгыг суулгах арга юм. Гэхдээ тухайн төхөөрөмж дээр байгаа
	  цуглуулга нь тухайн хувилбарыг гаргасан өдрийн хувилбартай байдгийг анзаарах
	  хэрэгтэй. Хэрэв танд интернэт холболт байдаг бол дээр өгүүлсэн хоёр аргыг урьтал
	  болгох нь зүйтэй. </para>

	<step>
	  <para><username>root</username> эрхээр ороод 
	    <command>sysinstall</command> гэсэн тушаал өгөх хэрэгтэй:</para>

	  <screen>&prompt.root; <userinput>sysinstall</userinput></screen>
	</step>

	<step>
	  <para><guimenuitem>Configure</guimenuitem> гэдгийг сонгоод
	    <keycap>Enter</keycap> товч дарна.</para>
	</step>

	<step>
	  <para>
	    <guimenuitem>Distributions</guimenuitem> цэсийг сонгоод
	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
	</step>

	<step>
	  <para><guimenuitem>ports</guimenuitem> гэж сонгон 
	    <keycap>Space</keycap> товч дээр дарах хэрэгтэй.</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Дээр буй <guimenuitem>Exit</guimenuitem> гэдгийг олж сонгон 
	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
	</step>

	<step>
	  <para>CDROM юм уу FTP гэх мэт суулгах төхөөрөмжөө сонгоно.</para>
	</step>

	<step>
	  <para>Дээр буй <guimenuitem>Exit</guimenuitem> цэсийг сонгоод 
	    <keycap>Enter</keycap> дээр дарна.</para>
	</step>

	<step>
	  <para><keycap>X</keycap> дээр дарж
	    <application>sysinstall</application>-с гарах болно.</para>
	</step>
      </procedure>
    </sect2>

    <sect2 id="ports-skeleton">
      <title>Порт суулгах нь</title>

      <indexterm>
        <primary>портууд</primary>
        <secondary>суулгах</secondary>
      </indexterm>
      <para>Портын цуглуулгын талаар яриа хийхийн өмнө портын
        <quote>skeleton буюу араг яс</quote>ны талаар ойлголт авах хэрэгтэй.  
		Хамгийн энгийн ойлголтоор бол энэ нь FreeBSD системд програмыг
		цэвэрхэн хөрвүүлээд суулгахыг зааварласан товч заавар байдаг. 
		Порт болгоны араг яс дараах зүйлсийг агуулж байдаг:</para>

      <itemizedlist>
	<listitem>
	  <para><filename>Makefile</filename>.  
	    <filename>Makefile</filename> нь янз бүрийн заавар бичлэгүүд 
		агуулж байдаг бөгөөд энэ нь програм хэрхэн хөрвүүлэгдэх, 
		бас хаана суугдах зэрэг үйлдлүүдийг тодорхойлсон байгаа. </para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para><filename>distinfo</filename> файл.  Энэ файл нь 
		хөрвүүлж бүтээгдэх ёстой
		файлуудын татаж авалт болон тэдгээрийн алдаагүй 
		татагдсан эсэхийг  (&man.sha256.1; ашиглан) шалгах
		зэрэг мэдээллүүдийг агуулж байдаг. </para>
	</listitem>
	
	<listitem>
	  <para><filename>files</filename> нэртэй сан.  Энэ санд таны
	    FreeBSD систем дээр суугдах програмуудын хөрвүүлэгдэхэд
		хэрэглэгддэг patches буюу нөхөөс файлуудыг агуулна. 
		Нөхөөс файлууд нь жижигхэн хэмжээний файл бөгөөд тодорхой 
		зарим файлд гарсан өөрчлөлтүүдийг агуулдаг. 
	    Нөхөөсүүд текст хэлбэрээр оршдог ба голдуу
	    <quote>10 дугаар мөрийг устга</quote> эсвэл <quote>26 дугаар 
		мөрийг үүгээр соль ...</quote> гэсэн зааврууд байдаг.  
		Нөхөөсүүдийг мөн 
	    <quote>diffs буюу ялгааны</quote> төрлийн файл гэж ярьцгаадаг. Ийм
		ялгааг нь илэрхийлсэн файлыг үүсгэхдээ 
	    &man.diff.1; програмыг хэрэглэдэг юм.</para>

	  <para>Энэ санд портыг бүтээхэд шаардагдах өөр төрлийн файлууд бас байж 
	  болох юм.</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para> <filename>pkg-descr</filename> файл. Энэ файл дотор тухайн 
		програмын тухай нэлээн дэлгэрэнгүй тодорхойлолт агуулагдаж байдаг.
		</para>
	</listitem>
	
	<listitem>
	  <para><filename>pkg-plist</filename> файл.  Энэ файл дотор порт
	    суугдах явцад хуулагдаж суугдах файлуудын жагсаалт байдаг. Энэ нь 
		мөн портыг устгах үед портын системд мэдэгдэх файлуудын 
		жагсаалт билээ.</para>
	</listitem>
      </itemizedlist>

      <para>Зарим портууд 
        <filename>pkg-message</filename> гэх мэтийн өөр файлууд агуулж байдаг.
		Портын систем нь онцгой тохиолдолд уг файлуудтай хандаж тухайн 
		портод харгалзах үйлдлүүдийг хийх болно. Хэрэв та ийм файлуудын 
		тухай дэлгэрэнгүй мэдээлэл мөн портын тухай үндсэн ойлголт
		авахыг хүсвэл <ulink
        url="&url.books.porters-handbook;/index.html">FreeBSD порт бүтээгчийн
		гарын авлага</ulink> хуудаснаас харна уу.</para>

      <para>Порт дотор програмын эх бичлэгийг хэрхэн хөрвүүлж бүтээх 
	    тухай заавар байдаг болохоос уг програмын эх бичлэг нь байдаггүй. 
		Та уг програмын эх бичлэгийг  CD-ROM эсвэл интернэтээс 
		уг зохиогчийнх нь гаргасан хэлбэрээр татаж авч болно. Голдуу 
		эх бичлэгүүд нь tar болон gzip шахалтаар шахаж бэлдсэн байдаг боловч
		заримдаа өөр төрлийн хэрэгсэл ашиглан шахсан тохиолдол тулгарч
		магадгүй. Ямар ч хэлбэрээр програмын эх бичлэгийг авсан байг, түүнийг
		<quote>distfile</quote> гэж нэрийддэг. Доор &os; порт суулгах
		хоёр аргыг танилцуулж байна.</para>

      <note>
        <para>Порт суулгахын тулд та  <username>root</username> эрхэнд
		сэлгэсэн байх ёстой.</para>
      </note>

      <warning>
	<para>Ямар нэгэн портыг суулгахаасаа өмнө портынхоо цуглуулгыг та
	  шинэчилсэн байх хэрэгтэй бөгөөд <ulink
	  url="http://vuxml.freebsd.org/"></ulink> хуудсанд тухайн 
	  порттой холбоотой аюул нууцлалын тухай сэдэв хөндөгдсөн эсэхийг
	  шалгах хэрэгтэй.</para>

	<para>Ямар ч порт суулгахаасаа өмнө аюулгүйн нууцлалын хувьд
	  сул тал буй эсэхийг <application>portaudit</application>-р 
	  автоматаар шалгаж болно. Энэ хэрэгслийг портын цуглуулга дотор
	  олох боломжтой (<filename
	  role="package">ports-mgmt/portaudit</filename>).  Шинэ портыг суулгахаасаа
	  өмнө <command>portaudit -F</command> гэж ажиллуулснаар 
	  аюулгүйн нууцлалд гарсан сул тал нүхнүүдийн тухай мэдээллийн 
	  өгөгдлийн баазаас мэдээллүүдийг авч нөхөлт хийдэг. Аюулгүйн нууцлалын
	  мэдээллийн өгөгдлийн баазын шинэчлэх явц өдөр болгон давтагдаж хийгдэх 
	  болно. Нэмэлт дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portaudit.1; болон 
	  &man.periodic.8; хуудаснаас харна уу.</para>
      </warning>

      <para>Портын цуглуулга таныг интернэт холболттой гэж авч үздэг. 
	  Хэрэв танд интернэт холболт байхгүй бол 
	distfile файлуудыг <filename>/usr/ports/distfiles</filename>
	санд хуулах хэрэгтэй.</para>

	<para>Эхлэхийн өмнө суулгах гэж буй портын санд орох хэрэгтэй:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/sysutils/lsof</userinput></screen>

        <para>Тэгээд  <filename>lsof</filename> санд орсон хойноо уг сан дотор
		та тухайн портын араг ясыг харах болно. Дараагийн алхам бол
		портыг хөрвүүлэх буюу 
	  <quote>бүтээх</quote> билээ. Ингэхийн тулд тушаал бичих мөрөнд
	 <command>make</command> гэж бичнэ. Ингэж гүйцэтгэсний дараа
	 дараах маягийн явцын мэдээллийг та харах болно:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>make</userinput>
&gt;&gt; lsof_4.57D.freebsd.tar.gz doesn't seem to exist in /usr/ports/distfiles/.
&gt;&gt; Attempting to fetch from ftp://lsof.itap.purdue.edu/pub/tools/unix/lsof/.
===&gt;  Extracting for lsof-4.57
...
[extraction output snipped]
...
&gt;&gt; Checksum OK for lsof_4.57D.freebsd.tar.gz.
===&gt;  Patching for lsof-4.57
===&gt;  Applying FreeBSD patches for lsof-4.57
===&gt;  Configuring for lsof-4.57
...
[configure output snipped]
...
===&gt;  Building for lsof-4.57
...
[compilation output snipped]
...
&prompt.root;</screen>

        <para>Хөрвүүлэлт дуусаад та буцаад тушаал бичих мөрөнд ирэнгүүт
	  хийх ёстой дараагийн алхам бол портыг суулгах билээ. Ингэхийн тулд
	  таны хийх ёстой зүйл бол <command>make</command> тушаалыг 
	  өөр нэг үгтэй хамт бичих ёстой бөгөөд тэр үг нь 
	  <maketarget>install</maketarget> юм:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>make install</userinput>
===&gt;  Installing for lsof-4.57
...
[installation output snipped]
...
===&gt;   Generating temporary packing list
===&gt;   Compressing manual pages for lsof-4.57
===&gt;   Registering installation for lsof-4.57
===&gt;  SECURITY NOTE: 
      This port has installed the following binaries which execute with
      increased privileges.
&prompt.root;</screen>

        <para>Ингээд тушаал бичих мөр боломжтой болонгуут суулгасан портоо
		ажиллуулах боломжтой болдог. Бид нарын жишээ авч суулгасан 
		<command>lsof</command> програм нь нууцлалын давуу эрх 
		шаарддаг болохоор аюулгүйн нууцлалын анхааруулга харуулагддаг.
		Порт суулгах үед хэрэв анхааруулга харуулагдваас түүнийг тун 
		анхааралтай уншиж ойлгох хэрэгтэй.</para>

	<para>Програмыг хөрвүүлж бүтээхэд хэрэглэгдсэн түр файлуудыг 
	  хадгалсан дэд сангуудыг устгах нь зүйтэй. Энэ нь дискний зайг
	  хэмнэхээс гадна тухайн портыг шинэчлэх үед алдаа гаргуулахгүй
	  маш сайн зуршил юм.</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>make clean</userinput>
===&gt;  Cleaning for lsof-4.57
&prompt.root;</screen>

        <note>
          <para>Та  <command>make</command>,
	    <command>make <maketarget>install</maketarget></command> мөн 
	    <command>make <maketarget>clean</maketarget></command> гэсэн дамжлагуудыг 
	    <command>make <maketarget>install clean</maketarget></command> гэж товчилж бичиж болно.</para>
	</note>

	<note>
	  <para>Зарим shells буюу бүрхүүлийн орчнууд нь <envar>PATH</envar>
	    орчны хувьсагч дотор буй сангууд доторх ачаалагдаж болдог 
		програмуудын тушаалын хайлтыг түргэвчлэх зорилгоор түр хадгалагчид
		хадгалсан байдаг. Та хэрэв ийм төрлийн бүрхүүлийн орчин 
		ашиглаж байгаа бол порт суулгасны дараа <command>rehash</command> 
		тушаалыг хэрэглэн портын ачаалагдах файлыг бүрхүүлийн таних 
		сан дотор нэмдэг. Энэ тушаал нь 
	    <command>tcsh</command> маягийн бүрхүүлд ажилладаг.  
		<command>sh</command> төрлийн бүрхүүлд  <command>hash -r</command>
		гэж ашигладаг. Тухайн бүрхүүлд хамаатай нэмэлт мэдээллийг нь харна уу.</para>
	</note>

	<para><ulink url="http://www.freebsdmall.com/">FreeBSD
	  Mall</ulink> зэрэг зарим гуравдагчдын гаргасан DVD-ROM дээр distfiles
	  файлууд агуулагдсан байдаг. Тэдгээрийг портын цуглуулганд хэрэглэж 
	  болно. DVD-ROM-г  <filename>/cdrom</filename> санд таниулж холбоно. 
	  Хэрэв та өөр санд холбосон бол уг сангийн нэрийг 
	  <makevar>CD_MOUNTPTS</makevar> орчны хувьсагчид зааж өгөөрэй. 
	  Шаардлагатай  distfiles файлууд нь дискнээс автоматаар хэрэглэгддэг. 
	  </para>

	<note>
	  <para>Зарим нэг цөөн тооны портуудын лицензийг нь анхаарах 
	    хэрэгтэй. Ийм төрлийн портуудын эх бичлэг нь CD-ROM дээр 
		байдаггүй. Тэдгээрийг татаж авах юм уу цааш нь 
		түгээхийн тулд ямар нэгэн гэрээ бөглөх илгээх ёстой болдог.
		Хэрэв таны суулгах порт CD-ROM дээр байхгүй байгаа бол интернэт рүү
		орон хэлсний дагуу гүйцэтгэх хэрэгтэй.</para>
	</note>

	<para>Портын систем нь &man.fetch.1; хэрэгслийг ашиглан файлуудыг 
	  татаж авдаг. Уг хэрэгсэл нь 
	  <envar>FTP_PASSIVE_MODE</envar>, <envar>FTP_PROXY</envar>,
	  мөн <envar>FTP_PASSWORD</envar> гэх мэтчилэн төрөл бүрийн орчны 
	  хувьсагчдыг ашиглаж ажилладаг. Хэрэв та галт хана юм уу 
	  FTP/HTTP прокси хэрэглэдэг бол эдгээр хувьсагчдад тохирох утгыг нь 
	  зааж өгөх хэрэгтэй. &man.fetch.3; хуудаснаас хувьсагчдын бүрэн жагсаалтыг
	  харна уу.</para>

	<para>Интернэтэд байнга холбогддоггүй хэрэглэгчдэд зориулж 
	  <command>make <maketarget>fetch</maketarget></command> тушаал 
	  байдаг. Уг тушаалыг портын дээд сан
	  (<filename>/usr/ports</filename>) дотор гүйцэтгэхэд шаардагдах 
	  бүх файлуудыг татаж авдаг. Уг тушаалыг мөн
	  <filename>/usr/ports/net</filename> гэх зэргийн дэд сан дотор гүйцэтгэж 
	  болно.
	  Хэрэв тухайн порт өөр сан юм уу портоос хамаардаг бол fetch гүйцэтгэл 
	  нь тэдгээр хамаарлыг нь
	  <emphasis>нөхөж татдаггүй</emphasis>г анхаараарай.
	  Харин  <maketarget>fetch</maketarget> гэдгийг
	  <maketarget>fetch-recursive</maketarget> гэж орлуулснаар
	  тухайн портын хамааралтай порт болон сангуудыг давхар татаж авдаг.</para>

	<note><para>Та бүх портуудыг хөрвүүлж бүтээнэ гэвэл <command>make</command>
	  тушаалыг <command>make
	  <maketarget>fetch</maketarget></command> тушаалыг тайлбарласан шиг дээд санд
	  гүйцэтгэж болдог. Гэвч зарим порт байхгүй тохиолдолд ийм үйлдэл бол аюултай. Мөн зарим портууд хоёр өөр файлыг нэг нэрээр суулгах хүндрэл гаргаж болзошгүй.</para></note>

	<para>Мөш цөөхөн тохиолдолд хэрэглэгчид 
	  <makevar>MASTER_SITES</makevar> (татаж авах файлуудын байршил) хаягнаас
	  өөр байршил ашиглан эх файлуудыг татаж авах шаардлага гарч болох юм. 
	  Ийм үед
	  <makevar>MASTER_SITES</makevar> хувьсагчийн утгыг дараах тушаалаар 
	  өөрчилдөг:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/<replaceable>directory</replaceable></userinput>
&prompt.root; <userinput>make MASTER_SITE_OVERRIDE= \
ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/distfiles/ fetch</userinput></screen>

	<para>Энэ жишээн дээр бид 
	  <makevar>MASTER_SITES</makevar>-н утгыг  <hostid
	  role="fqdn">ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/distfiles/</hostid>
	  гэж өөрчиллөө.</para>

	<note><para>Зарим порт нь өөрийнхөө зарим хэсгийг 
	  шаардлагагүй гэж үзэх тохиолдолд, эсвэл аюулгүйн нууцлалын 
	  шалтгаанаар ч юм уу өөрчлөлт хийх боломж (эсвэл шаарддаг)
	  өгдөг. 
	  <filename role="package">www/firefox</filename>, <filename
	  role="package">security/gpgme</filename>, мөн <filename
	  role="package">mail/sylpheed-claws</filename> зэргүүдийг жишээ
	  болгож болох юм. Иймэрхүү мэдэгдлүүд байвал тухайн үед танд 
	  харуулагдах болно.</para></note>

      <sect3>
        <title>Портын анхдагч санг дарж бичих</title>

	<para>Заримдаа портыг хөрвүүлэх болон суулгах өөр санг хэрэглэх 
	  нь хэрэгтэй (онц шаардлагатай) байдаг. 
	  <makevar>WRKDIRPREFIX</makevar> болон <makevar>PREFIX</makevar>
	  хувьсагчдын утгыг өөрчилж анхдагч сангийн байршлыг сольдог. 
	  Жишээ нь:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>make WRKDIRPREFIX=/usr/home/example/ports install</userinput></screen>

	<para>гэсэн тушаал нь портыг
	    <filename>/usr/home/example/ports</filename> сан дотор хөрвүүлээд 
		хөрвүүлэгдэж бүтээгдсэн файлуудыг <filename>/usr/local</filename>
		санд суулгадаг.</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>make PREFIX=/usr/home/example/local install</userinput></screen>

	<para>гэсэн тушаал нь портыг <filename>/usr/ports</filename> санд хөрвүүлж 
	  бэлдээд  <filename>/usr/home/example/local</filename> санд суулгана.</para>

	<para>Мэдээж </para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>make WRKDIRPREFIX=../ports PREFIX=../local install</userinput></screen>

	<para>гэж хоёр хувьсагчийг хослуулан хэрэглэж бас болно
	(танд зөвхөн ерөнхий ойлголт өгөх зорилгоор урт мөрийг товчилж харуулсан 
	билээ).</para>

	<para>Мөн та уг хувьсагчдыг өөрийнхөө орчны хувьсагч болгож
	  зарлаж болно. Тухайн бүрхүүлийнхээ орчны тухай зааврыг эхлээд
	  уншиж танилцах нь зүйтэй.</para>
      </sect3>

      <sect3>
	<title><command>imake</command>-г хэрэглэх</title>

	<para>Зарим порт <command>imake</command>-г хэрэглэдэг ( X 
	  цонхот системийн хэсэг) бөгөөд 
	  <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагч ашиглалгүй 
	  <filename>/usr/X11R6</filename> санд суулгадаг. Үүнтэй ижил 
	  зарим Perl портууд <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагч хэрэглэлгүй 
	  Perl-н санд суулгадаг. Эдгээр портуудыг 
	  <makevar>PREFIX</makevar> хувьсагчтай хамтран ажиллуулж
	  энэ хувьсагчийг ойлгож хүндэтгэдэг болгоно гэдэг бол тун хэцүү бөгөөд 
	  бараг боломжгүй ажил юм.</para>

      </sect3>

      <sect3>
	<title>Портуудыг дахин тохируулах нь</title>

	<para>Тухайн портуудыг бүтээж байхад чинь танд бүтээх тохируулгуудаас 
	  сонгож болох ncurses дээр тулгуурласан цэс харуулагддаг. 
	  Портыг нэгэнт бүтээсний дараа тэдгээр тохируулгуудыг нэмэх, хасах, эсвэл 
	  өөрчлөхийн тулд энэ цэсэнд дахин орохыг хүсэх нь хэрэглэгчдийн 
	  хувьд тийм ч нийтлэг биш юм. Үүнийг хийх олон аргууд байдаг. 
	  Нэг арга нь портыг агуулж байгаа сан уруу ороод урьдын адил тохируулгуудыг 
	  сонгосон хэвээр байгаа цэсийг дахин харуулах <command>make 
	  <maketarget>config</maketarget></command> гэж тушаалыг ажиллуулах явдал юм. 
	  Өөр нэг арга нь портын хувьд бүх тохиргооны сонголтуудыг харуулах 
	  <command>make <maketarget>showconfig</maketarget></command> тушаалыг 
	  ашиглах явдал юм. Бас нэг өөр арга нь бүх сонгогдсон тохируулгуудыг 
	  арилгаад танд дахин эхлэх боломж олгох <command>make 
	  <maketarget>rmconfig</maketarget></command> тушаалыг ажиллуулах явдал юм. 
	  Эдгээр бүх аргууд болон бусдын талаар &man.ports.7; гарын авлагын 
	  хуудсанд илүү дэлгэрэнгүй тайлбарласан байгаа.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 id="ports-removing">
      <title>Суугдсан портыг устгах нь</title>

      <indexterm>
        <primary>портууд</primary>
        <secondary>устгах</secondary>
      </indexterm>
      <para>Та одоо портыг хэрхэн суулгах талаар мэдсэн юм чинь 
	  хэрэв буруу портоо суулгасан бол түүнийг 
	  хэрхэн утсгадаг талаар мэдэхийг хүсэж байгаа байх.  
      Өмнөх жишээнд суулгасан портоо бид устгацгаая  (анхааралгүй 
	  уншсан нэгэнд нь <command>lsof</command> програм гэж сануулъя).  
	  Портууд багцтай ижилхэн 
	&man.pkg.delete.1; тушаалаар устгагдаж болно (
	  <link
	linkend="packages-using">Багц сонголт</link> хэсэгт тайлбарласан буй):</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_delete lsof-4.57</userinput></screen>

    </sect2>

    <sect2 id="ports-upgrading">
      <title>Порт шинэчлэх</title>

      <indexterm>
	<primary>порт</primary>
	<secondary>шинэчлэх</secondary>
      </indexterm>
      <para>Хамгийн түрүүнд &man.pkg.version.1; тушаал ашиглан 
	  портын цуглуулгаас шинэ хувилбар агуулсан портуудыг жагсаах хэрэгтэй:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_version -v</userinput></screen>

      <sect3 id="ports-file-updating">
	<title><filename>/usr/ports/UPDATING</filename></title>

	<para>Портыг шинэчлэхээсээ өмнө портын цуглуулгаа шинэчлээд 
	  <filename>/usr/ports/UPDATING</filename> файлыг шалгана. 
	  Энэ файл дотор портыг шинэчлэхэд шаардагдах үйлдлүүд болох 
	  өөрчлөгдсөн төрөл, тохируулгын өөрчлөлт, эсвэл өмнөх хувилбартайгаа
	  зөрчилдөх хэсгүүд гэх мэтийн чухал мэдээллүүд агуулагдаж байдаг.
	  </para>

	<para>Хэрэв <filename>UPDATING</filename> файлд саяны таны уншсан 
	  зүйлүүдээс өөр юм агуулагдаж байвал уг файлд буй зааврыг дагах нь 
	  зүйтэй.</para>
      </sect3>

      <sect3 id="portupgrade">
	<title>Portupgrade ашиглан порт шинэчлэх нь</title>

	<indexterm>
	  <primary>portupgrade</primary>
	</indexterm>

      <para> <application>portupgrade</application> хэрэгсэл нь портыг 
	  амархан шинэчлэхэд зориулагдсан. Үүнийг <filename
	role="package">ports-mgmt/portupgrade</filename> портоос суулгаж болно.
	Бусад портын нэгэн адил порт суулгадаг журмаар <command>make <maketarget>install
	clean</maketarget></command> гэсэн тушаалаар суулгадаг:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/ports-mgmt/portupgrade</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

      <para>Суугдсан портын жагсаалтыг  <command>pkgdb
	-F</command> тушаал ашиглан шалгаад үр дүнгийн мэдээлэлд байгаа 
	зөрчлүүдийг нь залруулж засах хэрэгтэй. Шинэчлэл хийхээсээ өмнө ингэж 
	зөрчлүүдийг арилгах нь тун сайн санаа билээ.</para>

      <para>Хэрэв та <command>portupgrade -a</command> гэж ажиллуулбал 
	  таны системд суугдсан бүх хуучирсан портуудыг 
	<application>portupgrade</application> шинэчилж эхэлдэг. 
	Хэрэв та суугдах шинэчлэл болгонд лавлаж асуух үйлдэл хийлгэхийг хүсвэл 
	<option>-i</option> сонголт нэмээрэй.</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -ai</userinput></screen>

      <para>Хэрэв та бүх шинэчлэгдэх порт биш харин зөвхөн тодорхой нэгэн 
	  портыг шинэчлэх хүсэлтэй бол <command>portupgrade
	<replaceable>багцны-нэр</replaceable></command> гэж бичнэ. 
	<option>-R</option> сонголт нэмснээр тухайн програмд шаардагдах 
	портуудыг <application>portupgrade</application> эхлээд нь шинэчлэдэг.
	</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -R firefox</userinput></screen>

      <para>Портын оронд багц хэрэглэж суулгахыг хүсвэл 
	<option>-P</option> сонголт хэрэглэнэ. Энэ сонголттой үед 
	<application>portupgrade</application> нь 
	<envar>PKG_PATH</envar> хувьсагчид зааж өгсөн жагсаалтад буй сан дотроос
	багцуудыг хайх ба хэрэв уг санд байхгүй байгаа бол сүлжээнээс татаж нөхдөг.
	Хэрэв дотоод сан болон сүлжээнээс багц олдоогүй тохиолдолд 
	<application>portupgrade</application> нь портоор суулгахыг оролдох болно. 
	Порт хэлбэрээр суулгах үйлдлийг зогсоохын тулд
	<option>-PP</option> сонголтыг нэмж өгдөг.</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portupgrade -PP gnome2</userinput></screen>

      <para>Хэрэв хөрвүүлж суулгалгүйгээр зөвхөн distfiles файлыг татаж авах (хэрэв 
	  <option>-P</option> сонголттой бол багц файлыг ) шаардлагатай бол 
	  <option>-F</option> сонголтыг ашиглаарай.
	  Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portupgrade.1; хэсэгт харна уу.</para>
      </sect3>

      <sect3 id="portmanager">
	<title>Portmanager ашиглан портыг шинэчлэх нь</title>

	<indexterm>
	  <primary>portmanager</primary>
	</indexterm>

	<para><application>Portmanager</application> бол портыг суулгаж 
	шинэчлэхийг амарчилсан өөр нэг хэрэгсэл билээ. Үүнийг
	  <filename role="package">ports-mgmt/portmanager</filename> портноос
	  суулгаж болно:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>cd <filename class="directory">/usr/ports/ports-mgmt/portmanager</filename></userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

	<para>Бүх суугдсан портууд дараах энгийн тушаалаар шинэчлэгдэж болдог:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager -u</userinput></screen>

	<para>Та мөн <option>-ui</option> сонголтыг дээрх тушаалд нэмснээр 
	  (<userinput>portmanager -u -ui</userinput>) 
	<application>Portmanager</application>-н гүйцэтгэх алхам бүрийг лавлах асуух хэлбэрт оруулан хянаж болдог.
	<application>Portmanager</application>-г ашиглан системд шинэ портыг суулгаж болно. 
	 <command>make <maketarget>install clean</maketarget></command> гэсэн ердийн тушаалаас ялгаатай нь 
	 тухайн сонгосон портыг суулгахаасаа өмнө түүнд хамааралтай бүх портуудыг 
	 шинэчлэдэг.</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager <replaceable>x11/gnome2</replaceable></userinput></screen>

	<para>Хэрэв сонгосон портын хамааралтай портод ямар нэгэн 
	  хүндрэл гарвал  <application>Portmanager</application>-г тэр хүндрэл
	  гарсан портоос эхлэн дахин шинээр хөрвүүлж бэлд гэж зааж өгч болдог. 
	  Ингэсэн үед хүндрэл гаргасан портыг эхлэж хөрвүүлээд дараа нь 
	  портоо шинэчлэх явцаа цааш нь үргэлжлүүлдэг.</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmanager <replaceable>graphics/gimp</replaceable> -f</userinput></screen>

	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
	  &man.portmanager.1;-с харна уу.</para>
      </sect3>

      <sect3 id="portmaster">
	<title>Portmaster ашиглан портыг шинэчлэх нь</title>

	<indexterm>
	  <primary>portmaster</primary>
	</indexterm>

	<para><application>Portmaster</application> нь <quote>үндсэн</quote>
	  системд  байдаг (бусад портуудаас хамаардаггүй) хэрэгслүүдийг ашиглахаар 
	  хийгдсэн бөгөөд аль портыг шинэчлэхээ тогтоохын тулд 
	  <filename class="directory">/var/db/pkg/</filename> сан доторхийг 
	  ашигладаг.  Тэрээр <filename role="package">ports-mgmt/portmaster</filename> 
	  порт хэлбэрээр байдаг:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>cd <filename class="directory">/usr/ports/ports-mgmt/portmaster</filename></userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

	<para><application>Portmaster</application> нь портуудыг дөрвөн 
	  төрөлд бүлэглэдэг:</para>

	<itemizedlist>
	  <listitem>
	    <para>Root буюу язгуур портууд (хамаарсан портууд байхгүй, бусдаас хамаардаггүй)</para>
	    </listitem>
	  <listitem>
	    <para>Trunk буюу гол портууд (хамаарсан портууд байхгүй, бусдууд хамаардаг)</para>
	    </listitem>
	  <listitem>
	    <para>Салбар портууд (хамаарсан портуудтай, бусдууд хамаардаг)</para>
	    </listitem>
	  <listitem>
	    <para>Навч портууд (хамаарсан портуудтай, бусдаас хамаардаггүй)</para>
	    </listitem>
	</itemizedlist>

	<para>Та суулгагдсан бүх портуудыг жагсааж болох бөгөөд 
	  <option>-L</option> тохируулга ашиглан шинэчлэлт байгаа 
	  эсэхийг хайж болно:</para>

<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -L</userinput>
===>>> Root ports (No dependencies, not depended on)
===>>> ispell-3.2.06_18
===>>> screen-4.0.3
        ===>>> New version available: screen-4.0.3_1
===>>> tcpflow-0.21_1
===>>> 7 root ports
...
===>>> Branch ports (Have dependencies, are depended on)
===>>> apache-2.2.3
        ===>>> New version available: apache-2.2.8
...
===>>> Leaf ports (Have dependencies, not depended on)
===>>> automake-1.9.6_2
===>>> bash-3.1.17
        ===>>> New version available: bash-3.2.33
...
===>>> 32 leaf ports

===>>> 137 total installed ports
        ===>>> 83 have new versions available
</screen>

	<para>Бүх суулгагдсан портуудыг энэ хялбар тушаал ашиглан 
	  шинэчилж болно:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -a</userinput></screen>

	<note><para>Анхдагчаар <application>Portmaster</application> нь 
	  байгаа портыг устгахаасаа өмнө нөөц багц үүсгэдэг. Хэрэв шинэ 
	  хувилбар суулгалт амжилттай болсон бол <application>Portmaster</application> 
	  нөөц багцыг устгана. <option>-b</option> сонголтыг ашиглаж 
	  <application>Portmaster</application>-т нөөцийг автоматаар 
	  устгахгүй байхыг тушаана. <option>-i</option> сонголтыг ашигласнаар 
	  порт бүрийг шинэчлэхээс өмнө асууж лавлан  
	  <application>Portmaster</application>-ийг интерактив горимд 
	  эхлүүлнэ.</para></note>

	<para>Хэрэв шинэчлэх процессийн явцад алдаа гарвал та бүх портыг шинэчлэх 
	  буюу дахин бүтээхийн тулд <option>-f</option>-г ашиглаж болно:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster -af</userinput></screen>

	<para>Шинэ порт бүтээж суулгахаасаа өмнө бүх хамааралтай портуудыг шинэчилж 
	  <application>Portmaster</application>-ийг системд шинэ порт суулгахдаа 
	  та бас ашиглаж болно:</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>portmaster <replaceable>shells/bash</replaceable></userinput></screen>

	<para>Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.portmaster.8;-с үзнэ үү.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 id="ports-disk-space">
      <title>Порт ба дискний хэмжээ</title>

      <indexterm>
	<primary>порт</primary>
	<secondary>дискний хэмжээ</secondary>
      </indexterm>
      <para>Портын цуглуулга нь дискний хэмжээг байнга идэж байдаг. Портоос
	  програмыг хөрвүүлж суулгасны дараа бэлдэж байсан 
	<filename class="directory">work</filename> санг 
	<command>make <maketarget>clean</maketarget></command> тушаалаар цэвэрлэхээ үргэлж санах 
	хэрэгтэй. Та портын цуглуулгыг бүхлээр нь дараах тушаалаар цэвэрлэж болно:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -C</userinput></screen>

      <para>Маш олон эх файлууд
	<filename class="directory">distfiles</filename> санд явцын үр дүнд 
	хадгалагдаж байдаг. Та тэдгээрийг гар аргаар устгаж болох ба дараах 
	тушаал хэрэглэн ямар нэгэн порттой холбоогүй болсон бүх distfiles 
	устгаж болно:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -D</userinput></screen>

      <para>Эсвэл таны системд одоо суугдсан байгаа порттой хамаагүй 
	  бүх distfiles-уудыг дараах тушаалаар устгана:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>portsclean -DD</userinput></screen>

      <note>
	<para> <command>portsclean</command> хэрэгсэл нь 
	  <application>portupgrade</application> програмын нэг бүрдэл хэсэг.</para>
      </note>

      <para>Суулгасан портоо хэрэглэхгүй болсон үедээ устгахаа мартаж болохгүй. 
	  Иймэрхүү автоматжуулалтыг гүйцэтгэдэг эвтэйхэн програм бол 
	<filename role="package">ports-mgmt/pkg_cutleaves</filename> порт билээ.</para>
    </sect2>

  </sect1>

  <sect1 id="ports-nextsteps">
    <title>Порт суулгасны дараах үйлдлүүд</title>

    <para>Ердийн програмыг суулгасны дараа тухайн програмтай холбоотой
	  бичиг баримтыг унших, ямар нэгэн тохиргооны файл засварлах, эсвэл 
	  уг програм компьютер ачаалагдах үед эхлэх (хэрэв энэ нь далд чөтгөр бол)
	  эсэхийг нь шалгах шаардлага гарч болзошгүй.</para>

    <para>Суулгасан програм болгоныг тохируулах зарчим өөр өөр. Гэхдээ 
	  та шинэ програм суулгачихаад  <quote>Одоо яах вэ?</quote> 
	  гэсэн асуулттай тулгарах үед дараах зүйлс тусалж магадгүй:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>&man.pkg.info.1; тушаалыг ашиглан ямар файл хаана яаж суугдсаныг 
	харна. Жишээ нь та саяхан FooPackage version 1.0.0, програмыг суулгасан 
	бол </para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info -L foopackage-1.0.0 | less</userinput></screen>

	<para>гэсэн тушаал нь уг програмыг суулгах явцад хуулсан бүх файлуудыг 
	харуулдаг. <filename>man/</filename> санд хуулсан файл байвал тун 
	анхааралтай харах хэрэгтэй. Энэ нь гарын авлага файлууд байдаг. 
	Мөн  <filename>etc/</filename> санд хуулсан файлууд нь тохируулгын 
	файлууд байдаг бөгөөд  <filename>doc/</filename> санд бол дэлгэрэнгүй
	бичиг баримтуудыг хадгалсан байдаг.</para>

	<para>Хэрэв та програмынхаа хувилбарын талаар сайн мэдэхгүй байгаа бол
	</para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info | grep -i <replaceable>foopackage</replaceable></userinput></screen>

	<para>гэсэн тушаал нь бүх суугдсан програм дотор 
	  <replaceable>foopackage</replaceable> гэсэн нэртэй програм байвал 
	  харуулдаг. <replaceable>foopackage</replaceable>-н оронд хүссэн програмынхаа нэрийг бичээрэй.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Програмын гарын авлага хаана суугдсаныг мэдсэн үедээ 
	  &man.man.1;-г ашиглан харах хэрэгтэй. Мөн түүнчлэн ийм аргаар
	  тохируулга болон нэмэлт мэдээллийн файлуудыг нь тухай бүрд 
	  нь харах хэрэгтэй.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Хэрэв уг програм өөрийн гэсэн вэб хуудастай бол түүнд нь зорчин 
	  нэмэлт мэдээлэл авах, байнгын асуулт хариултыг нь үзэх гэх мэтчилэн 
	  оролдоорой. Уг програмын вэб хуудасны хаяг нь </para>

	<screen>&prompt.root; <userinput>pkg_info <replaceable>foopackage-1.0.0</replaceable></userinput></screen>
	
	<para>тушаалын гаралт дээр  <literal>WWW:</literal> гэсэн хэсэгт 
	байдаг. </para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Эхлэн ачаалагдах үед эхлэх ёстой портууд (Интернэт сервер гэх мэт)
	 голдуу 
	  <filename>/usr/local/etc/rc.d</filename> сан дотор эхлүүлэх 
	  файлаа хуулдаг. Та уг файлыг шаардлагатай бол засварлах юм уу өөрчилж болно.  
	  <link
	  linkend="configtuning-starting-services">Үйлчилгээг эхлүүлэх</link> хэсгээс дэлгэрэнгүй мэдэээллийг харна уу.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>
  </sect1>

  <sect1 id="ports-broken">
    <title>Эвдрэлтэй портыг засах нь</title>

      <para>Хэрэв та портыг ажиллуулж чадаагүй тохиолдолд хийж болох 
	  хэд хэдэн алхам бий:</para>

      <orderedlist>
	<listitem>
	  <para><ulink url="&url.base;/support.html#gnats">Problem Report
	    database</ulink> хуудсанд уг портын засварлах заавар бий эсэхийг 
		шалгах. Хэрэв байвал уг зааврын дагуу засварлах хэрэгтэй.</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Уг портыг арчилж сайжруулдаг хүнээс тусламж авах. 
	    <command>make <maketarget>maintainer</maketarget></command> тушаал ашиглаад юм уу эсвэл 
		<filename>Makefile</filename> файл дотроос тухайн 
		арчлагчийн захианы хаягийг нь олох хэрэгтэй. Захиандаа
		портынхоо нэр болон хувилбарыг оруулан 
		(<filename>Makefile</filename> файлд буй 
		<literal>&dollar;FreeBSD:</literal>
	    мөрийг илгээх хэрэгтэй ) хэрэв боломжтой бол алдаа заасан 
		явцын мэдээллүүдийг явуулах хэрэгтэй.</para>

	  <note>
	    <para>Зарим порт нь хувь хүнээр биш харин  <ulink
	      url="&url.articles.mailing-list-faq;/article.html">захианы 
		  жагсаалтаар</ulink> арчлагдаж байдаг. Энэ жагсаалтад бүгд биш ч гэсэн ихэнх хүмүүс нь 
	      <email role="nolink">freebsd-listname@FreeBSD.org</email> маягийн 
		  захианы хаягтай байдаг. Ийм хүмүүс рүү захиагаа явуулах хэрэгтэй.</para>

	    <para>Голдуу 
	      <email role="nolink">ports@FreeBSD.org</email>-р арчлагдаж 
		  байгаа гэсэн портууд нэг тодорхой хүнээр арчлагдаагүй байдаг. 
		  Завсарлалт болон тусламж зэргүүд нь ихэнхдээ захианы жагсаалтад буй 
		  хүмүүсээс ирдэг. Туслан дэмжих хүмүүс бидэнд үргэлж хэрэгтэй байгаа!</para>
	  </note>

	  <para>Хэрэв та ямар нэгэн хариулт аваагүй бол 
	     &man.send-pr.1;-г ашиглан алдааны мэдэгдэл  ( <ulink
	    url="&url.articles.problem-reports;/article.html">
	    FreeBSD-н алдааг мэдээлэх</ulink> хэсгийг харна уу) хийж болно.</para>
	</listitem>

        <listitem>
	  <para>Өөрөө засаад үз!   <ulink
	    url="&url.books.porters-handbook;/index.html">Порт хийгчдийн гарын авлага</ulink> дотор 
	    <quote>портын</quote> ажиллах зарчим болон бүтэц заавар, засах дараалал, тэр байтугай өөрөө порт зохиох талаар дурдсан байгаа!</para>
	</listitem>

	<listitem>
	  <para>Ойрхон байгаа FTP хуудаснаас багцыг татаж авах хэрэгтэй. 
	    <quote>Үндсэн</quote> багцны цуглуулга <hostid
	    role="fqdn">ftp.FreeBSD.org</hostid> хуудасны  <ulink
	    url="ftp://ftp.FreeBSD.org/pub/FreeBSD/ports/packages/">багцны санд</ulink> байдаг бөгөөд  
	    <link linkend="mirrors-ftp">толин тусгал сайтууд</link>уудыг <emphasis>эхлээд</emphasis> турш!  Ингэсэн нь эх бичлэгийг хөрвүүлэхээс 
		түргэн бэлэн болсон багцыг татаж аван цаг хэмнэж байдаг.  &man.pkg.add.1; програмыг ашиглан өөртөө хадгалсан багцаа систем дээрээ суулгана. </para>
	</listitem>
      </orderedlist>
  </sect1>

</chapter>