aboutsummaryrefslogtreecommitdiff
path: root/mn_MN.UTF-8/books/handbook/x11/chapter.sgml
blob: ac2a962b6c6c9d3d331fc9d5e7d1956e33e67cdb (plain) (blame)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
1001
1002
1003
1004
1005
1006
1007
1008
1009
1010
1011
1012
1013
1014
1015
1016
1017
1018
1019
1020
1021
1022
1023
1024
1025
1026
1027
1028
1029
1030
1031
1032
1033
1034
1035
1036
1037
1038
1039
1040
1041
1042
1043
1044
1045
1046
1047
1048
1049
1050
1051
1052
1053
1054
1055
1056
1057
1058
1059
1060
1061
1062
1063
1064
1065
1066
1067
1068
1069
1070
1071
1072
1073
1074
1075
1076
1077
1078
1079
1080
1081
1082
1083
1084
1085
1086
1087
1088
1089
1090
1091
1092
1093
1094
1095
1096
1097
1098
1099
1100
1101
1102
1103
1104
1105
1106
1107
1108
1109
1110
1111
1112
1113
1114
1115
1116
1117
1118
1119
1120
1121
1122
1123
1124
1125
1126
1127
1128
1129
1130
1131
1132
1133
1134
1135
1136
1137
1138
1139
1140
1141
1142
1143
1144
1145
1146
1147
1148
1149
1150
1151
1152
1153
1154
1155
1156
1157
1158
1159
1160
1161
1162
1163
1164
1165
1166
1167
1168
1169
1170
1171
1172
1173
1174
1175
1176
1177
1178
1179
1180
1181
1182
1183
1184
1185
1186
1187
1188
1189
1190
1191
1192
1193
1194
1195
1196
1197
1198
1199
1200
1201
1202
1203
1204
1205
1206
1207
1208
1209
1210
1211
1212
1213
1214
1215
1216
1217
1218
1219
1220
1221
1222
1223
1224
1225
1226
1227
1228
1229
1230
1231
1232
1233
1234
1235
1236
1237
1238
1239
1240
1241
1242
1243
1244
1245
1246
1247
1248
1249
1250
1251
1252
1253
1254
1255
1256
1257
1258
1259
1260
1261
1262
1263
1264
1265
1266
1267
1268
1269
1270
1271
1272
1273
1274
1275
1276
1277
1278
1279
1280
1281
1282
1283
1284
1285
1286
1287
1288
1289
1290
1291
1292
1293
1294
1295
1296
1297
1298
1299
1300
1301
1302
1303
1304
1305
1306
1307
1308
1309
1310
1311
1312
1313
1314
1315
1316
1317
1318
1319
1320
1321
1322
1323
1324
1325
1326
1327
1328
1329
1330
1331
1332
1333
1334
1335
1336
1337
1338
1339
1340
1341
1342
1343
1344
1345
1346
1347
1348
1349
1350
1351
1352
1353
1354
1355
1356
1357
1358
1359
1360
1361
1362
1363
1364
1365
1366
1367
1368
1369
1370
1371
1372
1373
1374
1375
1376
1377
1378
1379
1380
1381
1382
1383
1384
1385
1386
1387
1388
1389
1390
1391
1392
1393
1394
1395
1396
1397
1398
1399
1400
1401
1402
1403
1404
1405
1406
1407
1408
1409
1410
1411
1412
1413
1414
1415
1416
1417
1418
1419
1420
1421
1422
1423
1424
1425
1426
1427
1428
1429
1430
1431
1432
1433
1434
1435
1436
1437
1438
1439
1440
1441
1442
1443
1444
1445
1446
1447
1448
1449
1450
1451
1452
1453
1454
1455
1456
1457
1458
1459
1460
1461
1462
1463
1464
1465
1466
1467
1468
1469
1470
1471
1472
1473
1474
1475
1476
1477
1478
1479
1480
1481
1482
1483
1484
1485
1486
1487
1488
1489
1490
1491
1492
1493
1494
1495
1496
1497
1498
1499
1500
1501
1502
1503
1504
1505
1506
1507
1508
1509
1510
1511
1512
1513
1514
1515
1516
1517
1518
1519
1520
1521
1522
1523
1524
1525
1526
1527
1528
1529
1530
1531
1532
1533
1534
1535
1536
1537
1538
1539
1540
1541
1542
1543
1544
1545
1546
1547
1548
1549
1550
1551
1552
1553
1554
1555
1556
1557
1558
1559
1560
1561
1562
1563
1564
1565
1566
1567
1568
1569
1570
1571
1572
1573
1574
1575
1576
1577
1578
1579
1580
1581
1582
1583
1584
1585
1586
1587
1588
1589
1590
1591
1592
1593
1594
1595
1596
1597
1598
1599
1600
1601
1602
1603
1604
1605
1606
1607
1608
1609
1610
1611
1612
1613
1614
1615
1616
1617
1618
1619
1620
1621
1622
1623
1624
1625
1626
1627
1628
1629
1630
1631
1632
1633
1634
1635
1636
1637
1638
1639
1640
1641
1642
1643
1644
1645
1646
1647
1648
1649
1650
1651
1652
1653
1654
1655
1656
1657
1658
1659
1660
1661
1662
1663
1664
1665
1666
1667
1668
1669
1670
1671
1672
1673
1674
1675
1676
1677
1678
1679
1680
1681
1682
1683
1684
1685
1686
1687
1688
1689
1690
1691
1692
1693
1694
1695
1696
1697
1698
1699
1700
1701
1702
1703
1704
1705
1706
1707
1708
1709
1710
1711
1712
1713
1714
1715
1716
1717
1718
1719
1720
1721
1722
1723
1724
1725
1726
1727
1728
1729
1730
1731
1732
1733
1734
1735
1736
1737
1738
1739
1740
1741
1742
1743
1744
1745
1746
1747
1748
1749
1750
1751
1752
1753
1754
1755
1756
1757
1758
1759
1760
1761
1762
1763
1764
1765
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" standalone="no"?>
<!--
     The FreeBSD Mongolian Documentation Project

     Original revision 38826

     $FreeBSD$
-->

<chapter id="x11">
  <chapterinfo>
    <authorgroup>
      <author>
	<firstname>Кен</firstname>
	<surname>Том</surname>
	<contrib>X.Org-н X11 серверт зориулж шинэчилсэн </contrib>
      </author>
      <author>
	<firstname>Марк</firstname>
	<surname>Фонвил</surname>
      </author>
    </authorgroup>
<authorgroup>
      <author>
	<firstname>Шагдарын</firstname>
	<surname>Нацагдорж</surname>
	<contrib>Орчуулсан </contrib>
      </author>
    </authorgroup>
  </chapterinfo>

  <title>X Цонхот систем</title>

  <sect1 id="x11-synopsis">
    <title>Ерөнхий агуулга</title>

    <para>FreeBSD хэрэглэгчдэд зориулж график горимоор хангахын тулд
	  X11-г ашигладаг.  X11 бол Х Цонхот системийн чөлөөтэй түгээгддэг хувилбар 
	бөгөөд <application>&xorg;</application>-д 
	(болон энд дурдагдаагүй бусад програм хангамжийн багцуудад) хийгдсэн байдаг.
	  X11-ийн Анхдагч бөгөөд албан ёсны хувилбар нь X.Org сангаас гаргасан
      <application>&xorg;</application> бөгөөд түүний 
	  лиценз нь &os;-ийн лицензтэй ижил төсөөтэй билээ.  Мөн &os;-д зориулсан 
	  худалдаж авч болохоор Х серверүүд байдаг.</para>

    <para>X11-н дэмждэг дэлгэцтэй холбоотой төхөөрөмжийн талаар 
      <ulink
      url="http://www.x.org/">&xorg;</ulink> вэб хуудаснаас хараарай.</para>

    <para>Энэ бүлгийг уншиж дууссаны дараа та дараах зүйлсийг мэдэх болно:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
        <para>X Цонхот системийн төрөл бүрийн бүрдлүүд болон тэд хэрхэн хоорондоо
		хамтарч ажилладаг тухай.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>X11-г хэрхэн суулгаж тохируулах.</para>
      </listitem>

      <listitem>
        <para>Төрөл бүрийн цонхот орчныг хэрэглэх.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>&truetype; төрлийн үсгийн маягийг X11 дээр хэрхэн хэрэглэх.</para>
      </listitem>

      <listitem>
        <para>Өөрийнхөө системийг график горимд хэрхэн нэвтрэлт хийлгэх тухай
          (<application>XDM</application>).</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <para>Энэ бүлгийг уншихаасаа өмнө та дараах зүйлсийг гүйцэтгэх хэрэгтэй:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem><para>Гуравдагчдын бүтээсэн програмыг хэрхэн суулгах тухай мэддэг байх 
		хэрэгтэй (<xref linkend="ports"/>).</para></listitem>
    </itemizedlist>
  </sect1>

  <sect1 id="x-understanding">
    <title>X-г таньж мэдэх</title>

    <para>&microsoft.windows; болон
      &macos; зэрэг график горимыг урьд нь хэрэглэдэг байсан зарим хүмүүс анх удаагаа 
	  X-г хэрэглэх үед нэгэн төрлийн цочролд автаж магадгүй юм. </para>

    <para>Х-н төрөл бүрийн бүрдлүүд хоорондоо хэрхэн хамтарч ажилладаг талаар
	  бүрэн мэдэх шаардлагагүй ч гэсэн түүний тухай үндсэн ойлголт авсан үед 
	  X-н хүчин чадлыг зөв ашиглаж болох юм.</para>

    <sect2>
      <title>Яагаад X гэж?</title>

      <para>X нь &unix;-д зориулж бүтээсэн цонхот системийн анхдагч нь 
	    биш ч хамгийн их түгсэн нь мөн билээ. X-н анхны хөгжүүлэгчид нь 
		Х-г бичихээсээ өмнө өөр цонхот систем дээр ажиллацгааж байсан юм.
		Тэр системийг нь <quote>W</quote> (<quote>Window</quote> гэсэн үг)
		гэж нэрлэдэг байжээ. X нь ердөө л Ром үсгийн дараагийн үсэг байв.</para>

      <para>X нь заримдаа <quote>X</quote>, <quote>X Window System буюу Х цонхот
	  систем</quote>,
	<quote>X11</quote> гэх мэтчилэн янз бүрээр нэрлэгддэг. Магадгүй Х11<quote>X Цонх</quote> гэж нэрлэсэн хүмүүс их байгааг анзаарч магадгүй юм. 
	Дэлгэрэнгүй мэдээлэл &man.X.7; дээр буй.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>X үйлчлүүлэгч/сервер загвар</title>

      <para>X нь анхнаасаа сүлжээтэй ажиллана гэж тооцож зохиогдсон 
	бөгөөд <quote>үйлчлүүлэгч-сервер</quote> загвар хэрэглэдэг.</para>

      <para>X загварт 
        <quote>X сервер</quote> нь хулгана, гар, дэлгэцтэй ажилладаг. Энэ үед
		серверийн үүрэг бол дэлгэцийг удирдах, гар ба хулгана болон 
		бусад оролт эсвэл гаралтын төхөөрөмжүүдээс (жишээ нь <quote>tablet</quote> нь 
		оролтын төхөөрөмж маягаар ашиглагдаж видео проектор нь 
		гаралтын төхөөрөмж байж болох юм) мэдээллийг хүлээж аван 
		зохицуулах үйлдлүүдийг хариуцаж ажиллаж байдаг. 
		X програм болгон (<application>XTerm</application> 
		эсвэл <application>&netscape;</application> гэх мэт) уг серверийн 
		<quote>үйлчлүүлэгч</quote> нь юм. Үйлчлүүлэгч нь сервер уруу жишээлбэл 
		<quote>энэ байрлалд цонх зурна уу</quote> гэх мэтийн хүсэлт 
		илгээж болдог байхад серверээс үйлчлүүлэгч рүү жишээлбэл 
		<quote>Хэрэглэгч OK товч дээр дарсан шүү</quote> гэх мэтийн 
		мэдэгдэл буцааж илгээж байдаг.</para>

      <para>Гэртээ юм уу эсвэл жижигхэн албан байгууллагын орчинд
	    X сервер болон X үйлчлүүлэгч нь нэг компьютер дээр ажиллаж
		байдаг. Гэхдээ X серверийг багахан чадалтай компьютер дээр 
		ажиллуулаад харин Х програмуудыг арай хүчтэй компьютер 
        (үйлчлүүлэгч) дээр ажиллуулбал хамгийн тохирсон албаны хэрэглээ 
		байж болох билээ. Ийм нөхцөлд Х сервер болон үйлчлүүлэгчийн 
		хоорондох холболт сүлжээгээр хийгдэнэ.</para>

      <para>Ийм хэрэглээ нь Х-г өөрөөр хэрэглэнэ 
	    гэж бодож байсан зарим хүмүүсийг гайхшруулж магадгүй юм. 
	    Тийм хүмүүс <quote>X серверийг</quote> маш хүчтэй мундаг 
		эд байх ёстой ба бага чадалтай нь  <quote>X үйлчлүүлэгчийн</quote>
		үүрэг гүйцэтгэж ширээн дээр байх ёстой гэж бодсон байдаг.</para>

      <para>Х сервер нь дэлгэц болон гар залгагдсан компьютер нь бөгөөд 
		Х үйлчлүүлэгч нь дэлгэц дээр цонх дүрсэлдэг програмууд шүү 
		гэдгийг санах нь тун чухал.</para>

      <para>Сервер болон үйлчлүүлэгч хоёрыг нэг төрлийн компьютер юм уу 
	    эсвэл нэг төрлийн үйлдлийн систем дээр ажиллах ёстой гэсэн ямар 
		ч албадсан заавар байдаггүй. Х серверийг &microsoft.windows; 
		эсвэл Apple-н &macos; дээр ажиллуулж болдог бөгөөд 
		иймэрхүү үйлдлийг гүйцэтгэж байдаг маш олон үнэгүй юм уу 
		худалдааны програмууд байдаг.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Цонх зохицуулагч</title>

      <para>X-н загварын зарчим нь &unix;<quote>хэрэгсэл болохоос бодлого биш</quote> гэсэн зарчимтай тун 
		ижил байдаг. 
		Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэхээр, Х нь үйлдлүүд хэрхэн биелэгдэх 
		ёстой талаар ямар ч бичлэг хийдэггүй. Харин түүний оронд хэрэглэгчдэд
		зориулсан хэрэгслүүдээр хангагдсан байдаг бөгөөд тэдгээрийг 
		яаж хэрэглэх нь хэрэглэгчийн үүрэг юм.</para>

      <para>Энэ зарчмын дагуу Х нь цонхнуудыг хэрхэн харагдах, хулгана
	    хэрхэн хөдлөх, ямар товч хэрэглэж цонхнуудын хооронд дамжих 
		(&microsoft.windows; дээрх
        <keycombo action="simul">
          <keycap>Alt</keycap>
          <keycap>Tab</keycap>
        </keycombo> товчлуурын хослол шиг), цонх болгоны дээрх 
		гарчгийн самбар яаж харагдах, цонх болгонд хаах товч байх ёстой юу 
		үгүй гэх зэргийн бүртгэл болон заавруудыг агуулж байдаггүй.</para>

      <para>Харин түүний оронд иймэрхүү хариуцлагыг X нь 
        <quote>Цонх зохицуулагч</quote> гэж нэрлэгдэх програм руу дамжуулдаг. 
		Х-д зориулсан маш олон тооны цонх зохицуулагчид байдаг нь: 
		<application>AfterStep</application>,
        <application>Blackbox</application>, <application>ctwm</application>,
        <application>Enlightenment</application>,
        <application>fvwm</application>, <application>Sawfish</application>,
        <application>twm</application>,
        <application>Window Maker</application> зэрэг бөгөөд өөр олныг дурдаж болно.  
		Эдгээр цонх зохицуулагч болгон тус тусдаа өөрсдийн өөрийн гэсэн 
		төрөл бүрийн харуулах загвартай байдаг ба зарим нь өөртөө
		<quote>virtual desktops буюу хийсвэр компьютерийн дэлгэцийг</quote>
		дэмждэг бөгөөд тэд нарын зарим нь тийм хийсвэр дэлгэцэндээ 
		сэлгэх товчлуурууд агуулж байхад зарим нь  <quote>Start буюу 
		Эхлэх</quote> товч юм уу түүнтэй ижил төхөөрөмж агуулж байдаг. 
		Мөн зарим нь <quote>themeable буюу дэлгэцийн дурын өөрчлөлт</quote>
		хийж харагдах загваруудын бүрдлийг агуулан сэлгэж хэрэглэх зэргээр 
		хэрэглэгдэж байдаг билээ. Эдгээр цонх зохицуулагчид болон мөн бусад
		зохицуулагчдыг портын цуглуулга доторх
        <filename>x11-wm</filename> төрөлд олж болно.</para>

      <para>Мөн түүнчлэн <application>KDE</application> болон
	<application>GNOME</application> дэлгэцийн орчнууд нь өөрсдийн гэсэн 
	цонх зохицуулагчтай байдаг ба тэр нь дэлгэцийн орчиндоо агуулагдчихсан 
	ажиллаж байдаг.</para>

      <para>Цонх зохицуулагч бүр өөр өөрсдийн тохируулах аргатай байдаг. 
	    Зарим нь тохируулгын файлыг гараараа бичих ёстой гэдэг байхад 
		зарим нь ихэнх тохируулгын үйлдлүүдийг
        GUI буюу график орчны хэрэгслээр хийдэг; мэдэж байгаагаар, нэг цонх зохицуулагч
		(<application>Sawfish</application>) Lisp програмын хэллэгээр
		бичигдсэн тохиргооны файлтай байдаг.</para>

      <note>
        <title>Сонгогдож идэвхжүүлэх бодлого</title>

        <para>Цонх зохицуулагчийн бас нэг үүрэг бол 
          <quote>сонгогдож идэвхжих бодлого </quote> билээ. Цонх болгон 
		  ямар нэгэн байдлаар сонгогдсоноо илэрхийлж идэвхжин
		  гарнаас оруулсан мэдээллийг хүлээж авах бөгөөд идэвхтэй болсноо 
		  нүдэнд харуулагдахаар дүрсэлж харуулах хэрэгтэй байдаг.</para>

        <para>Түгээмэл болсон, сонгогдож идэвхжих бодлогыг 
		  <quote>идэвхжүүлэхийн-тулд-дарах</quote> гэж нэрлэдэг.
          Энэ загварыг &microsoft.windows; хэрэглэдэг бөгөөд 
		  хулгана дарах үед заагдсан цонх нь идэвхитэй болно.</para>

        <para>X ямар нэгэн сонгож идэвхжүүлэх бодлогыг дэмждэггүй. 
		  Харин түүний оронд цонх зохицуулагч гуай тухайн үед ямар цонх
		  идэвхжих вэ гэдгийг хянаж байдаг.
          Цонх зохицуулагч бүр өөр өөрсдийн сонгож идэвхжүүлэх арга
		  хэрэглэдэг. Тэд бараг бүгдээрээ дарж идэвхжүүлэх 
		  бодлого баримталж байхад тун цөөхөн нь өөр зарчим баримталсан
		  байдаг. </para>

        <para>Хамгийн түгээмэл сонгож идэвхжүүлэх бодлогууд бол:</para>

        <variablelist>
          <varlistentry>
            <term>хулганыг дагаж идэвхжүүл</term>

            <listitem>
              <para>Хулганы заагч байгаа цонхыг сонгогдсон гэж авч үздэг. 
			    Цонхыг хамгийн өмнө нь байлгах шаардлагагүй бөгөөд нэмж товч
				даралгүй
				хулганы байрлалыг өөрчилснөөр цонхыг идэвхжүүлж болно. </para>
            </listitem>
          </varlistentry>

          <varlistentry>
            <term>унтамхай-идэвхжүүлэлт</term>

            <listitem>
              <para>Энэ бодлого бол хулгана-дагаж-идэвхжүүл бодлогын 
			    өргөжүүлсэн арга юм.хулгана-дагаж-идэвхжүүл бодлого дээр хэрэв хулгана эх цонхон дээр
				(эсвэл арын дэвсгэр) очвол ямар ч цонх идэвхтэй болдоггүй. 
				Харин унтамхай-идэвхжүүлэлт дээр хэрэв хулгана 
				өөрийнхөө цонхноос гараад өөр цонх уруу орсон үед 
				тэр цонх идэвхтэй болдог.</para>
            </listitem>
          </varlistentry>

          <varlistentry>
            <term>идэвхжүүлэхийн-тулд-дарах</term>

            <listitem>
              <para>Хулганы товч дарахад л тухайн цонх идэвхжинэ.
                Уг цонх тэгээд <quote>дэлгэгдэх</quote> бөгөөд 
				бүх цонхны өмнө харуулагддаг. Ингээд дарагдсан 
				бүх товчнуудын өгөгдлүүд энэ цонх уруу илгээгдэж байдаг. </para>
            </listitem>
          </varlistentry>
        </variablelist>

        <para>Маш олон цонх зохицуулагчид өөр бодлого дэмжих эсвэл жаахан 
		  өөрчилсөн бодлого хэрэглэдэг. Тухайн цонх зохицуулагчийн 
		  бичиг баримтаас нь нэмэгдэл мэдээлэл аваарай.</para>
      </note>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Widgets буюу багажнууд</title>

      <para>X-н хэрэгсэл болохоос бодлого биш зарчмыг өргөтгөн
	   програм болгоныг төлөөлсөн багаж дэлгэц дээр харуулагддаг.</para>

      <para><quote>Багажнууд</quote> гэдэг нь дарагдах, эсвэл ямар нэгэн аргаар
	    өөрчлөгдөж байдаг дэлгэц дээрх зүйлс бөгөөд товч, чагталдаг цонх,
		бөөрөнхий сонгодог товч, тэмдэгт зурагнууд, жагсаалтууд зэрэг юм. 
		&microsoft.windows; харин тэдгээрийг
         <quote>controls буюу хянагчид</quote> гэж нэрлэсэн байдаг.</para>

      <para>&microsoft.windows; болон Apple-н &macos; хоёр багажны маш 
	    тогтсон загвартай билээ. Програм хөгжүүлэгчид нь өөрсдийн програмуудаа 
		нийтлэг харуулагдах загвараар аль болох хийх зарчмыг баримталж байдаг. X-ийн хувьд бол 
		тодорхой нэг график загвар, аль эсвэл багажнуудын олонлогийг заавал 
		баримтлах нь тийм ч ухаалаг бус санаа юм.</para>

      <para>Тийм болохоор Х програмуудыг хоорондоо адилхан харагдах
	    нийтлэг загвартай байдаг гэж бодох хэрэггүй. MIT-с гаргасан Athena эсвэл 
		<application>&motif;</application> (
        &microsoft.windows; дээрх багажнуудын олонлог түүн дээр хийгдсэн, товойлгосон ирмэгүүд
		болон гурван саарал сүүдэртэй), <application>OpenLook</application>, 
		болон бусад маш олон, түгээмэл дэлгэрсэн багажны цуглуулгууд байдаг.</para>

      <para>Өнөөгийн ихэнх шинэ Х програмууд нь <application>KDE</application>-н хэрэглэдэг  Qt, аль эсвэл 
        <application>GNOME</application>-н хэрэглэдэг GTK+ зэрэг орчин үеийн 
	    багажнуудын олонлог хэрэглэдэг. Энэ нь &unix;-н харагдах дэлгэцийн маягийн хувьд зарим нэг 
	давхцалд хүргэх бөгөөд ингэснээр мэдээж юмсыг шинэ хэрэглэгчдийн хувьд илүү хялбар болгох юм.</para>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="x-install">
    <title>X11-г суулгах нь</title>

    <para><application>&xorg;</application> бол  &os;-н анхдагч X11
      гүйцэтгэл юм.  <application>&xorg;</application> нь X.Org сангаас
      гаргасан Х цонхот системийн Х сервер. 
	  <application>&xorg;</application> нь 
      <application>&xfree86&nbsp;4.4RC2</application> болон X11R6.6
	  хоёрын эх бичлэг дээр үндэслэгдсэн билээ.
      &os;-н портын цуглуулга дотор байгаа 
	  <application>&xorg;</application>-н хувилбар нь &xorg.version; гэж буй.</para>

    <para>Портын цуглуулгаас  <application>&xorg;</application>-г суулгахын 
	тулд:</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/xorg</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

    <note>
      <para><application>&xorg;</application>-г бүхлээр нь хөрвүүлэхийн тулд
	  хамгийн багадаа 4&nbsp;ГБ хэмжээ сул байлгах хэрэгтэйг анхаараарай.</para>
    </note>

    <para>X11-г багц хэлбэрээр мөн суулгаж болно. 
      Хоёрт хэлбэрийн файлыг нь &man.pkg.add.1; хэрэгслээр Х11-г суулгаж болдог.
	  Алсад байгаа серверээс нөхөж суулгадаг боломжийг &man.pkg.add.1; хэрэглэх үед
	  багцнаас хувилбарынх нь дугаарыг устгах хэрэгтэй. Тэгээд 
	  &man.pkg.add.1; нь автоматаар сүүлийн хувилбарыг нь нөхөж суулгадаг.</para>

    <para><application>&xorg;</application>-н хамгийн сүүлийн хэлбэрийг нь 
	автоматаар нөхөж суулгахын тулд ердөө л дараах тушаалыг өгнө:</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r xorg</userinput></screen>

    <note><para>Дээрх жишээгээр бол 
      X11-г сервер, үйлчлүүлэгч, үсгийн маяг зэрэгтэй нь бүхлээр нь суулгана. 
	  Х11-н багц болон портууд нь тусдаа мөн суугдаж болдог.</para>
     <para>X11 түгээлтийг хамгийн бага хэлбэрээр суулгахын тулд 
       <filename role="package">x11/xorg-minimal</filename>-г та суулгаж болно.</para>
    </note>

    <para>Энэ бүлгийн үлдсэн хэсэгт Х11-г суулгаж тохируулан хэрхэн эвтэйхэн 
	компьютерийн дэлгэц бэлдэх талаар өгүүлэх болно.</para>
  </sect1>

  <sect1 id="x-config">
    <sect1info>
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Кристофер</firstname>
          <surname>Шамвэй</surname>
          <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
          <!-- July 2001 -->
        </author>
      </authorgroup>
    </sect1info>
    <title>X11-н тохируулга</title>


    <indexterm><primary>&xorg;</primary></indexterm>
    <indexterm><primary>X11</primary></indexterm>

    <sect2>
      <title>Тохируулж эхлэхээс өмнө</title>

      <para>Х11-г тохируулахаасаа өмнө суулгасан системийн 
		дараах мэдээллүүд шаардлагатай:</para>

      <itemizedlist>
        <listitem><para>Дэлгэцийн тодорхойлолтууд</para></listitem>
        <listitem><para>Видео адаптерийн схемийн мэдээлэл</para></listitem>
        <listitem><para>Видео адаптерийн санах ойн хэмжээ</para></listitem>
      </itemizedlist>

      <indexterm><primary>Хэвтээ зуралтын давтамж</primary></indexterm>
      <indexterm><primary>Босоо зуралтын давтамж</primary></indexterm>

      <para>Х11-д хэрэгтэй дэлгэцийн тодорхойлолтод зуралтын хэмжээ болон
	    зуралтын давтамж нар орно.  Эдгээр тодорхойлолтыг тухайн
		дэлгэцийг үйлдвэрлэсэн газрын вэб хуудас юм уу эсвэл уг дэлгэцтэй
		хамт ирсэн бичиг баримт дотроос харж болно. Тэр дотроос 
		мэдэх шаардлагатай хоёр тоо бол хэвтээ болон босоо чиглэлийн 
		зуралтын давтамж юм.</para>

      <para>Видео адаптерийн схемийг Х11 мэдсэнээр уг график дүрслэгчтэй
	    ямар драйвер буюу таниулагч програм ашиглан харилцан ажиллах 
		боломжтойг мэдэж авдаг. 
		Ихэнх схемүүд автоматаар танигддаг боловч хэрэв автомат танилт
		амжилтгүй болох тохиолдолд схемийн мэдээллийг мэдсэн байх нь 
		хэрэгтэй билээ. </para>

      <para>График дүрслэгч дээрх санах ойн хэмжээг мэдсэнээр 
	    зуралтын нягтшил болон өнгөний баялгийг тодорхойлоход 
		хэрэгтэй. Үүнийг мэдэх нь тун чухал бөгөөд системийнхээ 
		ажиллаж чадах хязгаарыг нь тодорхойлдог юм.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>X11-н тохиргоо</title>

      <para>Гар болон хулганыг автоматаар 
	танихын тулд <application>&xorg;</application> нь 
	<acronym>HAL</acronym>-ийг ашигладаг.
	<filename role="package">sysutils/hal</filename> болон 
	<filename role="package">devel/dbus</filename> портууд нь 
	<filename role="package">x11/xorg</filename>-ийн хамаарал 
	болон суудаг боловч тэдгээрийг <filename>/etc/rc.conf</filename> 
	файл дахь дараах оруулгуудыг засварлан идэвхжүүлэх 
	ёстой:</para>

      <programlisting>hald_enable="YES"
dbus_enable="YES"</programlisting>

      <para>Эдгээр үйлчилгээнүүдийг дараа дараачийн 
	<application>&xorg;</application> тохиргоог оролдох эсвэл 
	ашиглахаасаа өмнө эхлүүлсэн байх шаардлагатай (гараар эсвэл 
	дахин ачаалах замаар).</para>

      <para><application>&xorg;</application> нь 
	ямар нэг тохиргооны алхмуудыг цааш хийлгүйгээр дараах 
	тушаалыг бичин ихэвчлэн ажилладаг:</para>

      <screen>&prompt.user; <userinput>startx</userinput></screen>

      <para>Автомат тохиргоо нь зарим нэг тоног төхөөрөмжийн 
	хувьд ажиллахгүй байх юм уу эсвэл зарим нэг зүйлсийг 
	хүссэнээр тэр бүр тохируулж чаддаггүй. Энэ тохиолдлуудад 
	гараар тохиргоог хийх шаардлагатай.</para>

      <note>
	<para><application>GNOME</application>,
	  <application>KDE</application> эсвэл 
	  <application>Xfce</application> зэрэг ширээний орчнууд нь 
	  хэрэглэгчид нягтрал зэрэг дэлгэцийн өгөгдлүүдийг хялбарханаар тохируулах 
	  боломж бүхий хэрэгслүүдтэй. Хэрэв анхдагч тохиргоог хүлээн авах 
	  боломжгүй бөгөөд та ширээний орчин суулгахаар шийдсэн бол 
	  ширээний орчны суулгалтыг үргэлжлүүлж тохирох дэлгэц тохируулах 
	  хэрэгслийг ашиглаарай.</para>
      </note>

      <para>X11-г тохируулах нь олон үе шаттай явц билээ. Хамгийн эхний
	алхам бол анхдагч тохируулгын файлыг бэлдэх билээ.
        Супер хэрэглэгчийн эрхээр ердөө л дараах тушаалыг өгнө:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>Xorg -configure</userinput></screen>

      <para>Ингэснээр <filename>/root</filename> сан дотор 
	<filename>xorg.conf.new</filename> гэсэн нэртэй Х11 ийн тохиргооны 
	үндсэн файл үүсгэгддэг (та &man.su.1; тушаалаар юм уу эсвэл анхнаасаа
	супер хэрэглэгчийн эрхээр орсон байсан ч супер хэрэглэгчийн 
	<envar>$HOME</envar> буюу эх сан дотор үүсгэх болно).  
	  Х11 гуай тухайн систем дээр байгаа график төхөөрөмжийг таних
	  оролдлого хийж таниулах програмын мэдээллийг уг тохируулга руу 
	  бичдэг. </para>

      <para>Дараагийн алхам бол уг тохируулга файлыг ашиглаад 
	  график төхөөрөмжтэй <application>&xorg;</application> ажиллаж
	  чадаж байгааг турших юм. Дараах тушаалыг оруулах хэрэгтэй:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>Xorg -config xorg.conf.new -retro</userinput></screen>

      <para>Хэрэв хар саарал дэвсгэр дээр Х хэлбэртэй хулганы заагч 
	  харагдаж байвал амжилттай боллоо гэсэн үг. Туршилтаас гарахын тулд 
	эхлүүлсэн виртуал консол руу 
        <keycombo action="simul">
          <keycap>Ctrl</keycap>
          <keycap>Alt</keycap>
          <keycap>F<replaceable>n</replaceable></keycap>
        </keycombo> (эхний виртуал консолын хувьд <keycap>F1</keycap>)
	товчлууруудын хослолыг дарж шилжин 
	<keycombo action="simul">
	  <keycap>Ctrl</keycap>
	  <keycap>C</keycap>
	</keycombo> дарна.</para>

      <note>
	<para>
	  <keycombo action="simul">
	    <keycap>Ctrl</keycap>
	    <keycap>Alt</keycap>
	    <keycap>Backspace</keycap>
	  </keycombo> товчлууруудын хослолыг ашиглан 
	  <application>&xorg;</application>-с бас гарч болно. Үүнийг идэвхжүүлэхийн тулд дараах тушаалыг  
	  дурын X терминал эмулятороос оруулж болно:</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>setxkbmap -option terminate:ctrl_alt_bksp</userinput></screen>

	<para>Эсвэл <application>hald</application>-д зориулсан 
	  гарын тохиргооны файл <filename>x11-input.fdi</filename><filename
	  class="directory">/usr/local/etc/hal/fdi/policy</filename> санд 
	  үүсгэн хадгалж болно. Энэ файл нь дараах мөрүүдтэй байх 
	  ёстой:</para>

	<programlisting>&lt;?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?&gt;
&lt;deviceinfo version="0.2"&gt;
  &lt;device&gt;
    &lt;match key="info.capabilities" contains="input.keyboard"&gt;
	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbOptions" type="string"&gt;terminate:ctrl_alt_bksp&lt;/merge&gt;
    &lt;/match&gt;
  &lt;/device&gt;
&lt;/deviceinfo&gt;</programlisting>

	<para>Та 
	  <application>hald</application>-гээр энэ файлыг уншуулахын тулд
	  өөрийн машиныг дахин ачаалах хэрэгтэй болно.</para>

	<para>Дараах мөрийг 
	  <filename>xorg.conf.new</filename> файлын 
	  <literal>ServerLayout</literal> эсвэл <literal>ServerFlags</literal>
	  хэсэгт нэмж өгөх ёстой болно:</para>

	<programlisting>Option	"DontZap"	"off"</programlisting>
      </note>

      <para>Хэрэв хулгана ажиллахгүй байвал өмнөх туршилтыг дахин 
	хийхээсээ өмнө хулганаа тохируулах шаардлагатай. &os;-г суулгах 
	бүлэгт буй <xref linkend="mouse"/> хэсгээс харна уу. 
	  Сүүлийн үеийн <application>Xorg</application>-с эхлээд <filename>xorg.conf</filename> 
	  файл дахь <literal>InputDevice</literal> хэсгүүдээс   
	  автоматаар илрүүлсэн төхөөрөмжүүдийг илүүд үздэг. 
	  Хуучин байдалд нь эргүүлж оруулахын тулд дараах мөрийг энэ файлын 
  	  <literal>ServerLayout</literal> эсвэл <literal>ServerFlags</literal>
	  хэсэгт нэмэх хэрэгтэй:</para>

	  <programlisting>Option "AutoAddDevices" "false"</programlisting>

	  <para>Оролтын төхөөрөмжүүдийг дараа нь урьдны хувилбаруудад 
	    хийсний нэгэн адилаар хэрэгцээтэй бусад тохируулгуудын 
	    (жишээ нь гарын байрлалыг сэлгэх) хамтаар тохируулж болдог.</para>

      <note>
	<para>Өмнө тайлбарласны адил анхдагчаар 
	  <application>hald</application> демон таны гарыг автоматаар мэдэх 
	  болно. Таны гарын байрлал эсвэл загвар зөв биш байж болох боловч 
	  <application>GNOME</application>,
	  <application>KDE</application> эсвэл 
	  <application>Xfce</application> зэрэг ширээний орчнууд 
	  гарыг тохируулах хэрэгслүүдтэй байдаг. Гэхдээ гарын тохиргоог 
	  &man.setxkbmap.1; хэрэгсэл эсвэл <application>hald</application>-ийн 
	  тохиргооны дүрмийн тусламжтайгаар шууд тохируулах боломжтой 
	  байдаг.</para>

	<para>Жишээ нь хэрэв Франц байрлалтай PC 102 товчлууртай гарыг 
	  хэн нэгэн ашиглахыг хүсэж байгаа бол <application>hald</application>-д 
	  зориулсан <filename>x11-input.fdi</filename> гэсэн гарын 
	  тохиргооны файлыг үүсгэж <filename
	  class="directory">/usr/local/etc/hal/fdi/policy</filename> санд 
	  хадгалах хэрэгтэй. Энэ файл нь дараах мөрүүдийг агуулсан 
	  байх ёстой:</para>

	<programlisting>&lt;?xml version="1.0" encoding="ISO-8859-1"?&gt;
&lt;deviceinfo version="0.2"&gt;
  &lt;device&gt;
    &lt;match key="info.capabilities" contains="input.keyboard"&gt;
	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbModel" type="string"&gt;pc102&lt;/merge&gt;
	  &lt;merge key="input.x11_options.XkbLayout" type="string"&gt;fr&lt;/merge&gt;
    &lt;/match&gt;
  &lt;/device&gt;
&lt;/deviceinfo&gt;</programlisting>

	<para>Хэрэв энэ файл байгаа бол хуулаад гарын тохиргооны 
	  мөрүүдийг өөрийн файлдаа нэмэх хэрэгтэй.</para>

	<para><application>hald</application>-ээр энэ файлыг 
	  уншуулахын тулд та өөрийн машиныг дахин ачаалах хэрэгтэй.</para>

	<para>Адил тохиргоог X терминалаас эсвэл энэ тушаалын 
	  мөрөөс скриптээр хийх боломжтой:</para>

	<screen>&prompt.user; <userinput>setxkbmap -model pc102 -layout fr</userinput></screen>

	<para>
	  <filename>/usr/local/share/X11/xkb/rules/base.lst</filename>
	  файл нь төрөл бүрийн боломжит гар, байрлал, сонголтуудыг 
	  харуулдаг.</para>
      </note>

      <indexterm><primary>X11-г сайжруулах</primary></indexterm>

      <para>Дараа нь <filename>xorg.conf.new</filename> файлыг өөрийнхөө
	    хүсэлд тохируулан сайжруулах хэрэгтэй. Уг файлыг 
        &man.emacs.1; эсвэл &man.ee.1; зэрэг засварлагчаар нээнэ. 
		Эхлээд дэлгэцийн зурах давтамжийг оруулж өгөх хэрэгтэй.
		Ийм зурах давтамж нь хэвтээ болон босоо чиглэлийн зурах 
		давтамж гэж байдаг. Давтамжийн тоон утгуудыг 
		<filename>xorg.conf.new</filename> файл дотор 
        <literal>"Monitor"</literal> гэсэн хэсэгт оруулж өгөөрэй:</para>

      <programlisting>Section "Monitor"
        Identifier   "Monitor0"
        VendorName   "Monitor Vendor"
        ModelName    "Monitor Model"
        HorizSync    30-107
        VertRefresh  48-120
EndSection</programlisting>

      <para><literal>HorizSync</literal> болон
        <literal>VertRefresh</literal> гэсэн хэсэг нь хоосон утгатай байж 
		магадгүй. Хэрэв тийм бол тэдгээрт тохирсон утгуудыг нь 
		оруулж өгөх ёстой. <literal>HorizSync</literal>-д 
		хэвтээ зуралт, <literal>VertRefresh</literal>-д босоо зуралтын 
		утгыг өгнө. Дээрх жишээн дээр дэлгэцийн тохирох утгуудыг нь оруулж 
		байна.</para>

      <para>X нь DPMS (Тэжээл хэмнэх) чадвартай дэлгэцийг дэмждэг. 
        &man.xset.1; програм цаг дуусах нөхцлийг шалгаад дэлгэцийг 
		standby, suspend, эсвэл off буюу нөөц, түр салгах, эсвэл 
		унтраах зэрэг горимд шилжүүлдэг. Хэрэв та дэлгэцэндээ DPMS 
		шинж чанарыг хэрэгжүүлнэ гэж бодож байвал дараах мөрийг 
		monitor хэсэгт нэмэх хэрэгтэй:</para>

      <programlisting>
        Option       "DPMS"</programlisting>

      <indexterm>
        <primary><filename>xorg.conf</filename></primary>
      </indexterm>

      <para>Та <filename>xorg.conf.new</filename> файлыг 
	    засварлагч дээр нээсэн хэвээр байгаа болохоор дэлгэцийн 
		зуралтын хэмжээ болон өнгөний нягтыг оруулж өгч болно.
		Эдгээр утгыг  <literal>"Screen"</literal> хэсэгт оруулдаг:</para>

      <programlisting>Section "Screen"
        Identifier "Screen0"
        Device     "Card0"
        Monitor    "Monitor0"
        DefaultDepth 24
        SubSection "Display"
                Viewport  0 0
                Depth     24
                Modes     "1024x768"
        EndSubSection
EndSection</programlisting>

      <para><literal>DefaultDepth</literal>-д өгсөн утга нь 
	    анхдагч хэрэглэх өнгөний нягт юм. Хэрэв анхдагч утгыг нь 
		ачаалах үед дарж өөрчлөж хэрэглэнэ гэвэл   &man.Xorg.1;-г
		ажиллуулах тушаалд <option>-depth</option> гэсэн сонголтыг 
		хүссэн утгатай хамт оруулан хэрэглэж болно.
        <literal>Modes</literal> гэсэн түлхүүр үг нь заасан 
		өнгөтэй үеийн дэлгэцийн зурах хэмжээг зааж байдаг.
        Тухайн график дүрслэгчийн үйлдвэрлэгчээс зааж өгсөн 
		стандарт VESA горимууд л зөвшөөрөгдсөн гэдгийг анхаарна уу.
        Дээрх жишээн дээр дэлгэцийн анхдагч өнгөний нягт нь нэг цэгийг
		хорин дөрвөн битээр илэрхийлнэ гэж заасан байгаа бөгөөд ийм
		нягтшилтай үедээ өргөөшөө 1024, өндрөөшөө 768 цэгээр 
		зурж харуул хэмээн зааж өгөв.</para>

      <para>Эцэст нь тохируулгын файлаа хадгалаад өмнө заасны 
	  дагуу дахин турших хэрэгтэй.</para>

      <note>
	<para>Хүндрэл гарсан үед танд хэрэгтэй нэг хэрэгсэл бол 
	  Х11-ийн log буюу бүртгэл тэмдэглэлийн файл юм. Энэ файлд 
	  Х11-д залгагдсан төхөөрөмжийн тухай мэдээллүүд оршиж байдаг. 
	  <application>&xorg;</application>-н бүртгэл тэмдэглэлийн 
	  нэрний загвар нь <filename>/var/log/Xorg.0.log</filename>
	  хэлбэртэй байдаг. Энэ файлын жинхэнэ нэр нь 
	  <filename>Xorg.0.log</filename>-оос
	  <filename>Xorg.8.log</filename>-н хооронд өөрчлөгдөж байдаг.</para>
      </note>

      <para>Хэрэв бүх зүйл сайн болж өнгөрсөн бол 
	    тохируулгын файлаа &man.Xorg.1;-д олдох газарт байрлуулах 
		хэрэгтэй. Үүнийг голдуу  <filename>/etc/X11/xorg.conf</filename> эсвэл
	<filename>/usr/local/etc/X11/xorg.conf</filename> гэсэн байрлалд 
	хуулдаг.</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>cp xorg.conf.new /etc/X11/xorg.conf</userinput></screen>

      <para>X11-г тохируулах явц ингээд гүйцлээ. 
	<application>&xorg;</application>-г та одоо &man.startx.1; хэрэгслээр 
	эхлүүлж болно. Х11 сервер нь мөн &man.xdm.1;-р эхлүүлэгдэж болдог.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Нэмэгдэл тохиргоо</title>

      <sect3>
        <title>&intel; i810 Graphics Chipsets-г тохируулах</title>

        <indexterm><primary>Intel i810 graphic chipset</primary></indexterm>

        <para>&intel; i810 integrated chipsets төрлийн график 
		  дүрслэгчдийг тохируулахын тулд
          <devicename>agpgart</devicename>
          AGP програмууд X11-д хэрэгтэй байдаг.
		  &man.agp.4;-н драйверийн гарын авлагаас нэмэгдэл мэдээллийг 
		  хараарай.</para>

        <para>Энэ нь мөн бусад график хавтангуудын төхөөрөмжийг 
		тохируулахад хэрэглэгддэг. Системийнхээ цөмд &man.agp.4;
	  драйверийг оруулж хөрвүүлээгүй бол &man.kldload.8; 
	  тушаалаар драйверийг дуудсан үед ажиллахгүй гэдгийг анхаарна уу. 
	  Уг драйвер анхнаасаа цөмд оруулж бэлтгэгдсэн байх ёстой юм уу эсвэл 
	  ачаалах үед <filename>/boot/loader.conf</filename>-р цөмд
	  нэмэгдсэн байх ёстой.</para>
      </sect3>

      <sect3>
	<title>Өргөн дэлгэцийн горим нэмэх</title>

	<indexterm><primary>widescreen flatpanel өргөн дэлгэцийн тохиргоо</primary></indexterm>

	<para>Энэ хэсэгт таныг тохируулгын жаахан илүү мэдлэгтэй гэж үзэх болно.
	  Мөн энэ хэсэгт дээр өгүүлсэн ердийн тохиргоо хийхийг авч үзэхгүй. 
	  Бүртгэл мэдээллийн файлыг ашиглаж тохиргоог ямар нэгэн аргаар 
	  дуусгаж болно. Хамгийн багадаа текст засварлагч байхад л уг 
	  тохируулгыг хийж болох хангалттай.</para>

	<para>16:10 болон 10:9 зэрэг харуулах харьцааг 
	  дэмждэг одоогийн өргөн дэлцгэцүүд (WSXGA, WSXGA+, WUXGA, WXGA, WXGA+, гэх мэт) жаахан хүндрэлтэй байж болзошгүй. Зарим төрлийн 16:10 харуулах 
	  харьцаануудыг дурдвал:</para>

	<itemizedlist>
	  <listitem><para>2560x1600</para></listitem>
	  <listitem><para>1920x1200</para></listitem>
	  <listitem><para>1680x1050</para></listitem>
	  <listitem><para>1440x900</para></listitem>
	  <listitem><para>1280x800</para></listitem>
	</itemizedlist>

	<para>Зарим тохиолдолд <literal>Section
	  "Screen"</literal> хэсгийн  <literal>Mode</literal> хэсэгт 
	  эдгээр харьцаануудын нэгийг бичсэнээр тохиргоог амархан гүйцээж 
	  болдог:</para>

	<programlisting>Section "Screen"
Identifier "Screen0"
Device     "Card0"
Monitor    "Monitor0"
DefaultDepth 24
SubSection "Display"
	Viewport  0 0
	Depth     24
	Modes     "1680x1050"
EndSubSection
EndSection</programlisting>

	<para><application>&xorg;</application> нь тухайн өргөн дэлгэцээс
	I2C/DDC мэдээллийг нь авах ухаантай болохоор уг дэлгэцийн харгалзах
	зуралтын давтамжийг нь мэдэж чаддаг. </para>

	<para>Хэрэв эдгээр <literal>ModeLines</literal>-ууд нь драйвер дотор 
	байхгүй байвал <application>&xorg;</application> танд жаахан тусламж 
	өгч чаддаг. <filename>/var/log/Xorg.0.log</filename> файлаас 
	ажиллаж болох <literal>ModeLine</literal>-уудыг харж болно. 
	Дараах шиг мөрийн хэсгүүдийг харах хэрэгтэй:</para>

	<programlisting>(II) MGA(0): Supported additional Video Mode:
(II) MGA(0): clock: 146.2 MHz   Image Size:  433 x 271 mm
(II) MGA(0): h_active: 1680  h_sync: 1784  h_sync_end 1960 h_blank_end 2240 h_border: 0
(II) MGA(0): v_active: 1050  v_sync: 1053  v_sync_end 1059 v_blanking: 1089 v_border: 0
(II) MGA(0): Ranges: V min: 48  V max: 85 Hz, H min: 30  H max: 94 kHz, PixClock max 170 MHz</programlisting>

	<para>Энэ мэдээллийг EDID мэдээлэл гэдэг. Үүгээр
	  <literal>ModeLine</literal> мөрийг үүсгэхийн тулд ердөө л 
	  тэдгээрийг зөв дарааллаар нь оруулж бичихэд хангалттай:</para>

	<programlisting>ModeLine &lt;name&gt; &lt;clock&gt; &lt;4 horiz. timings&gt; &lt;4 vert. timings&gt;</programlisting>

	<para>Тэгэхээр дээр жишээний дагуу <literal>Section "Monitor"</literal>
	хэсэгт <literal>ModeLine</literal> мөрийг дараах маягаар оруулна:</para>

	<programlisting>Section "Monitor"
Identifier      "Monitor1"
VendorName      "Bigname"
ModelName       "BestModel"
ModeLine        "1680x1050" 146.2 1680 1784 1960 2240 1050 1053 1059 1089
Option          "DPMS"
EndSection</programlisting>

	<para>Ингэж энгийн засварлалт хийж дуусгаад Х-ийг өргөн дэлгэцтэй нь шинээр 
	ажиллуулж болно.</para>
      </sect3>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="x-fonts">
    <sect1info>
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Мюррэй</firstname>
          <surname>Стөүкли</surname>
          <contrib>Хамтран бичилцсэн </contrib>
        </author>
      </authorgroup>
    </sect1info>
    <title>X11 дээр үсгийн маяг хэрэглэх нь</title>

    <sect2 id="type1">
    <title>Type1 төрлийн үсгийн маяг</title>
    <para>Х11 тэй хамт ирдэг анхдагч үсгийн маягууд нь ширээний програмуудад
	тийм сайн тохиромжтой байж чаддаггүй. Том үсэгнүүд нь 
	зарим нь арзайж харагдах, зарим 
    <application>&netscape;</application>-н жижиг үсэгнүүд 
	тийм аятайхан харагддаггүй гэх мэт онцгүй тохиолдлууд тулгардаг. 
	Гэхдээ Х11 дээр хэрэглэгдэх боломжтой үнэгүй өндөр чанарын 
	Type1 (&postscript;) төрлийн үсгийн маягууд 
	байдаг.  Жишээ нь URW үсгийн цуглуулганд
    (<filename role="package">x11-fonts/urwfonts</filename>) 
    өндөр чанарын type1  (<trademark class="registered">Times Roman</trademark>,
	<trademark class="registered">Helvetica</trademark>, <trademark class="registered">Palatino</trademark> гэх мэтчилэн) үсгийн маягууд орсон байдаг.  
	Мөн Freefonts цуглуулганд
    (<filename role="package">x11-fonts/freefonts</filename>)
    маш олон төрлийн үсгийн маяг байдаг бөгөөд ихэнх нь графиктай ажилладаг
	<application>Gimp</application> зэрэг програмд зориулагдсан болохоор 
	дэлгэцийн харуулах зориулалтанд хэрэглэгддэггүй. Бас Х11 дээр цөөхөн 
	тохиргоо хийгээд &truetype; төрлийн үсгийн маяг хэрэглэдэг болгож болдог.
	&man.X.7; хуудаснаас юм уу эсвэл
    <link linkend="truetype">&truetype; үсгийн маягийн хэсгээс</link>
	нэмэлт мэдээллүүдийг уншина уу.</para>

    <para>Дээрх Type1 үсгийг портын цуглуулгаас суулгахын тулд 
	дараах тушаалыг оруулна:</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11-fonts/urwfonts</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

    <para>Энэ үйлдлийг бусад цуглуулган дээр мөн адил хийнэ. 
	  X серверт эдгээр үсгээ таниулахын тулд тохируулгын файлд  (<filename>/etc/X11/xorg.conf</filename>) дараах мөрийг нэмж өгдөг:</para>

      <programlisting>FontPath "/usr/local/lib/X11/fonts/URW/"</programlisting>

      <para>эсвэл Х ажиллаж байх үед дараах тушаалыг өгч болно:</para>

      <screen>&prompt.user; <userinput>xset fp+ /usr/local/lib/X11/fonts/URW</userinput>
&prompt.user; <userinput>xset fp rehash</userinput></screen>

      <para>Энэ тушаал нь Х хэсгийг хаагдах хүртэл хүчинтэй бөгөөд 
	  ийм байдалд хүргэхгүй гэвэл ачаалах үед уншигддаг эхлэх файлд 
	  нэмж өгдөг (<command>startx</command>-н эхлэх үед уншдаг файл нь 
	  <filename>~/.xinitrc</filename>, харин <application>XDM</application>
	  зэргийн график нэвтрэлт хийдэг програмын эхлэн уншдаг файл нь 
     <filename>~/.xsession</filename> байдаг ).
    Гурав дахь арга бол шинэ
    <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файл хэрэглэх юм:
	 <link linkend="antialias">anti-aliasing</link> хэсгээс уншина уу.
    </para>
    </sect2>

    <sect2 id="truetype">
    <title>&truetype; үсгийн маяг</title>

    <indexterm><primary>TrueType үсгийн маяг</primary></indexterm>
    <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
      <secondary>TrueType</secondary>
    </indexterm>

    <para><application>&xorg;</application> нь өөртөө бас 
    &truetype; төрлийн үсгийн маягийг харуулах гүйцэтгэлтэй суусан байдаг.
	Үүнийг гүйцэтгэх хоёр төрлийн гүйцэтгэл бий. Энэ хэсэгт freetype 
	модулийг харуулсан ба нөгөө үсгийн маяг харуулагчийг бодвол 
	илүү тогтвортой билээ. freetype модулийг идэвхжүүлэхийн тулд 
	дараах мөрийг <filename>/etc/X11/xorg.conf</filename> файлын
	<literal>"Module"</literal> хэсэгт нэмнэ.</para>

    <programlisting>Load  "freetype"</programlisting>

    <para>Одоо &truetype; үсгийн маягт зориулсан сан үүсгээд
	  (жишээлбэл 
      <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</filename>)
      бүх &truetype; үсгүүдээ тэр санд хуулна. &macintosh; машинаас
	  &truetype; төрлийн үсгийн маягийг шууд хуулж болохгүй гэдгийг анхаарах
	  хэрэгтэй. Эдгээр нь Х11 дээр хэрэглэгдэхийн тулд 
	  &unix;/&ms-dos;/&windows; хэлбэрийнх байх ёстой. Тэр санд хуулсныхаа 
	  дараа <application>ttmkfdir</application>-г ашиглаж 
      <filename>fonts.dir</filename> файл үүсгэдэг бөгөөд ингэснээр Х-н 
	  үсэг харуулагч нь шинэ файл суугдлаа гэдгийг таньдаг.
      <command>ttmkfdir</command> нь FreeBSD-н портын цуглуулганд
      <filename role="package">x11-fonts/ttmkfdir</filename> гэж буй.</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</userinput>
&prompt.root; <userinput>ttmkfdir -o fonts.dir</userinput></screen>

    <para>Одоо &truetype; санг үсгийн маягийн таних замд нэмэх ёстой.
	Энэ нь дээр <link
      linkend="type1">Type1</link> үсгийн маягт дээр өгүүлсэнтэй ижилхэн </para>

    <screen>&prompt.user; <userinput>xset fp+ /usr/local/lib/X11/fonts/TrueType</userinput>
&prompt.user; <userinput>xset fp rehash</userinput></screen>

    <para>гэж нэмэх юм уу эсвэл <filename>xorg.conf</filename> файл дотор 
	<literal>FontPath</literal>  гэж нэмнэ.</para>

      <para>Ингээд болох нь тэр.  Одоо <application>&netscape;</application>,
        <application>Gimp</application>,
        <application>&staroffice;</application>, гэх мэтчилэн бүх X програмууд
		суугдсан &truetype; үсгийн маягуудыг таних ёстой. 
		Маш бага хэмжээтэй (өндөр нарийвчлалтай дэлгэц дээр үзүүлэгдэх вэбийн текстүүд)
		эсвэл маш том үсэгнүүд (<application>&staroffice;</application> дээр)
		арай илүү харагдана.</para>
    </sect2>

    <sect2 id="antialias">
    <sect2info>
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Жо Маркус</firstname>
          <surname>Кларк</surname>
          <contrib>Шинэчилсэн </contrib>
          <!-- May 2003 -->
        </author>
      </authorgroup>
    </sect2info>
    <title>Anti-Aliased үсгийн маяг</title>

    <indexterm><primary>anti-aliased үсгийн маяг</primary></indexterm>
    <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
      <secondary>anti-aliased</secondary></indexterm>

    <para>X11-ийн <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/</filename> 
      ба <filename>~/.fonts/</filename> дотор байгаа бүх үсгийн маягууд
      автоматаар anti-aliasing гэж Xft-нийцтэй програмд хэрэглэгдэх 
      боломжтой болсон. 
      <application>KDE</application>, <application>GNOME</application>, 
      <application>Firefox</application> зэрэг хамгийн сүүлийн үеийн Xft-нийцтэй програмууд
      байдаг.</para>

    <para>Ямар үсгийн маягууд нь anti-aliased болохыг хянах эсвэл 
      anti-aliasing шинж чанаруудыг тохируулахын тулд
	  <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файлыг 
	  үүсгэх (хэрэв байвал засварлах) хэрэгтэй. 
	  Xft үсгийн маягийн системийн хэд хэдэн шинж чанарууд энэ файлаар
	  тохируулагддаг бөгөөд энэ хэсэгт зөвхөн энгийн хэдийг жишээ татах болно.
      Дэлгэрэнгүй мэдээллийг &man.fonts-conf.5; хуудаснаас харна уу.</para>

    <indexterm><primary>XML</primary></indexterm>

    <para>Энэ файл нь XML хэлбэрийн байх ёстой.  Том жижиг үсгийн 
	хэмжээнд нь анхааралтай хандах хэрэгтэй. Мөн нээгдсэн таглааг бас
	зөв хаасан байх ёстой. Энэ файл эхлэхдээ энгийн  DOCTYPE
      тодорхойлолтоор эхэлдэг бөгөөд дараа нь
	  <literal>&lt;fontconfig&gt;</literal> таглаа араас нь залгаж явдаг:</para>

    <programlisting>
      &lt;?xml version="1.0"?&gt;
      &lt;!DOCTYPE fontconfig SYSTEM "fonts.dtd"&gt;
      &lt;fontconfig&gt;
    </programlisting>

    <para>Өмнө хэлсэнчлэн 
      <filename>/usr/local/lib/X11/fonts/</filename> болон
      <filename>~/.fonts/</filename> санд байгаа үсгийн маягууд
	  автоматаар Xft-нийцтэй програмд танигддаг. Та үүнээс өөр санд
	  үсгийн маяг байрлуулсан бол 
      <filename>/usr/local/etc/fonts/local.conf</filename> файлд
	  доор дурдсантай ижил мөр оруулж өгөх хэрэгтэй:</para>

    <programlisting>&lt;dir&gt;/үсгийн/маягийн/байгаа/сангийн&lt;/зам&gt;</programlisting>

    <para>Шинэ үсэг, ялангуяа шинэ сан нэмсний дараа үсгийн маягийн 
	түр хадгалагдсан орон зайг дараах тушаалаар сэргээх ёстой:</para>

    <screen>&prompt.root; <userinput>fc-cache -f</userinput></screen>

    <para>Anti-aliasing нь ирмэгийг жаахан уусгаж зөөлрүүлэн харагдуулдаг
	  болохоор жижиг үсгүүдийг уншихад эвтэйхэн болгодог бөгөөд 
	  том үсгийн  <quote>шаталсан ирмэгийг</quote> зөөллөж гөлийлгөдөг. 
	  Иймэрхүү зөөллөсөн шинэ чанар нь ердийн текст дээр хэрэгжихээр 
	  нүдэнд ядаргаатай өвтгөх нөлөө үүсгэж магадгүй юм. 
	  Тэгэхээр 14-н хэмжээнээс бага үсгийн маяганд anti-aliasing
	  шинж чанарыг хэрэглэхгүй гэж бодвол дараах мөрийг оруулаарай:</para>

      <programlisting>        &lt;match target="font"&gt;
            &lt;test name="size" compare="less"&gt;
                &lt;double&gt;14&lt;/double&gt;
            &lt;/test&gt;
            &lt;edit name="antialias" mode="assign"&gt;
                &lt;bool&gt;false&lt;/bool&gt;
            &lt;/edit&gt;
        &lt;/match&gt;
        &lt;match target="font"&gt;
            &lt;test name="pixelsize" compare="less" qual="any"&gt;
                &lt;double&gt;14&lt;/double&gt;
            &lt;/test&gt;
            &lt;edit mode="assign" name="antialias"&gt;
                &lt;bool&gt;false&lt;/bool&gt;
            &lt;/edit&gt;
        &lt;/match&gt;</programlisting>

    <indexterm><primary>үсгийн маяг</primary>
      <secondary>зай авалт</secondary></indexterm>

    <para>Жигд зай авалттай үсгийн маяганд 
      anti-aliasing шинж чанар зөв хэрэгжихгүй байж магадгүй. 
	  Энэ асуудал
      <application>KDE</application> дээр их тулгардаг. 
	  Үүний засах нэг арга бол тийм үсгүүдийн зай авалтыг 
	   100 байх ёстой гэж зааж өгдөг. Дараах мөрийг нэмж үүнийг
	   гүйцэтгэнэ:</para>

     <programlisting>       &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
           &lt;test qual="any" name="family"&gt;
               &lt;string&gt;fixed&lt;/string&gt;
           &lt;/test&gt;
           &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
               &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
           &lt;/edit&gt;
        &lt;/match&gt;
        &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
            &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                &lt;string&gt;console&lt;/string&gt;
            &lt;/test&gt;
            &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
                &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
            &lt;/edit&gt;
        &lt;/match&gt;</programlisting>

      <para>(энэ нь бусад ердийн ижил зай авалттай үсгийн маягуудыг 
	  <literal>"mono"</literal> гэсэн нэрээр хандана гэж зааж өгч байна)
	   тэгээд дараа нь:</para>

      <programlisting>         &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
             &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                 &lt;string&gt;mono&lt;/string&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit name="spacing" mode="assign"&gt;
                 &lt;int&gt;100&lt;/int&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;      </programlisting>

      <para>Helvetica зэрэг зарим үсгийн маягуудад 
	anti-aliased хэрэглэх үед бага зэрэг хүндрэлүүд гарч болзошгүй.
	Энэ загвар нь тийм үсгийн маягуудын талыг нь хасах шинж илэрдэг. 
	Хамгийн муугаар бодоход програмууд ажиллах үедээ нурдаг. Үүнээс сэргийлэхийн тулд
	<filename>local.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмнэ:</para>

      <programlisting>         &lt;match target="pattern" name="family"&gt;
             &lt;test qual="any" name="family"&gt;
                 &lt;string&gt;Helvetica&lt;/string&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit name="family" mode="assign"&gt;
                 &lt;string&gt;sans-serif&lt;/string&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;        </programlisting>

      <para>
        <filename>local.conf</filename> файлыг засварлаж дуусаад
		уг файлыг <literal>&lt;/fontconfig&gt;</literal> таглаагаар
		дууссан эсэхийг шалгаарай. Ингээгүй бол уг файлын өөрчлөлтийг 
		үл хэрэгсэж хэрэгжүүлдэггүй.</para>

       <para>Эцэст нь хэрэглэгчид өөрсдийн гэсэн тохируулгаа 
	   хувийн сан дотор буй 
        <filename>.fonts.conf</filename> файл дотор хийж болдог. 
		Ингэхийн тулд хэрэглэгч бүр 
	 <filename>~/.fonts.conf</filename> файл үүсгэх хэрэгтэй. Энэ файл нь 
	 мөн XML хэлбэртэй байх ёстой.</para>

       <indexterm><primary>LCD дэлгэц</primary></indexterm>
       <indexterm><primary>Үсгийн маяг</primary>
         <secondary>LCD дэлгэц</secondary></indexterm>

       <para>Сүүлчийн үг: LCD дэлгэцтэй үед sub-pixel харуулалт 
	    хэрэглэх хүсэлт гарч болзошгүй. Энэ нь үндсэндээ 
		(хэвтээ чиглэлд нь салгасан) улаан, ногоон болон цэнхэр 
		өнгийн бүрдлүүдийг тусад нь салгаж харуулснаар хэвтээ 
		чиглэлийн дүрслэх чадварыг сайжруулдаг. 
        Үр дүн нь мэдээж маш сайн харуулалт үүсдэг.
		Ингэж зөвшөөрүүлэхийн тулд 
		<filename>local.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмнэ:</para>

       <programlisting>
         &lt;match target="font"&gt;
             &lt;test qual="all" name="rgba"&gt;
                 &lt;const&gt;unknown&lt;/const&gt;
             &lt;/test&gt;
             &lt;edit name="rgba" mode="assign"&gt;
                 &lt;const&gt;rgb&lt;/const&gt;
             &lt;/edit&gt;
         &lt;/match&gt;
       </programlisting>

       <note><para>Дэлгэцийн төрлөөс хамаарч 
	 <literal>rgb</literal> нь <literal>bgr</literal>,
	 <literal>vrgb</literal> эсвэл <literal>vbgr</literal> гэж 
	 өөрчлөгдөж болзошгүй тул янз янзаар нь туршиж аль нь илүү
	 тохирч байгааг олоорой.</para></note>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="x-xdm">
    <sect1info>
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Сэф</firstname>
          <surname>Кингсли</surname>
          <contrib>Хамтран бичилцсэн </contrib>
        </author>
      </authorgroup>
    </sect1info>
    <title>X Display Manager буюу харуулалт зохицуулагч</title>
    <sect2>
      <title>Ерөнхий ойлголт</title>

      <indexterm><primary>X Display Manager буюу харуулалт зохицуулагч</primary></indexterm>
      <para>X Display Manager (<application>XDM</application>) буюу Х
		харуулалт зохицуулагч гэдэг нь Х цонхот системд сонгогдон 
		хэрэглэгдэж болох бөгөөд нэвтрэх үйлдэлд хэрэглэгддэг. 
        Энэ нь бага хүчин чадалтай <quote>X терминал</quote>, ширээний
		програмын орчин, мөн том сүлжээнд буй харуулалтын сервер зэрэг 
		төрөл бүрийн нөхцөлд хэрэглэгддэг. Нэгэнт Х цонхот систем нь 
		сүлжээ болон бүртгэлийн бие даасан гүйцэтгэлтэй болохоор Х
		үйлчлүүлэгч болон серверүүдийн хоорондох холбоог тохируулах 
		маш олон арга бий. <application>XDM</application> нь 
		холбогдож болох серверүүдийг график горимд дүрсэлж харуулдаг
		бөгөөд нэр болон нууц үг оруулах нөхцөл биелүүлж өгдөг.</para>

      <para>Та <application>XDM</application>-г хэрэглэгчид зориулж
        &man.getty.8; хэрэгслийн биелүүлдэг гүйцэтгэлтэй
		( <xref linkend="term-config"/> хэсгээс дэлгэрэнгүйг харна уу)
		ижил гэж бодох хэрэгтэй.  Тэгэхээр энэ нь 
		систем рүү нэвтрэх үйлдлийг гүйцэтгэдэг бөгөөд нэвтрүүлэхдээ тухайн 
		хэрэглэгчийн орчинг ажиллуулж (голдуу Х цонхны зохицуулагч байдаг
          ) хэрэглэгчийг гарах хүртэл нь хүлээж байдаг. Мөн өөр хэрэглэгч
		  холбогдох үед холбогдох дэлгэцийг харуулан нэвтрэх үйлдэл 
		  хийлгэх боломжийг 
          <application>XDM</application> биелүүлж байдаг.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>XDM-г хэрэглэх нь</title>

      <para><application>XDM</application>-ийг ашиглаж эхлэхийн тулд
        <filename role="package">x11/xdm</filename> портыг суулгана (энэ нь 
	анхдагчаар <application>&xorg;</application>-ийн сүүлийн үеийн 
	хувилбаруудтай цуг суудаггүй). Дараа нь 
	<application>XDM</application> далд чөтгөрийг 
        <filename>/usr/local/bin/xdm</filename> гэсэн байрлалаас олж болно.
		Энэ нь <username>root</username> эрхтэй хүнээр ямар ч үед 
		эхлүүлэгдэж болдог бөгөөд эхлэнгүүтээ уг машинд буй Х цонхыг
		зохицуулах үүргийг гүйцэтгэж эхэлдэг. Хэрэв
        <application>XDM</application>-г машиныг шинээр ачаалагдах
		болгонд эхлүүлэх хүсэлтэй байгаа бол үүнийг биелүүлэх хамгийн эвтэйхэн зам бол
		<filename>/etc/ttys</filename> файлд оруулга хийж өгөх билээ.
		Энэ файлын зохион байгуулалтын талаар <xref
        linkend="term-etcttys"/> хэсэгт хараарай. 
        <filename>/etc/ttys</filename> файл дотор 
		<application>XDM</application>-г виртуал терминал 
		дээр далд чөтгөр хэлбэрээр ажиллуулна гэсэн дараах мөр байдаг:</para>

      <screen>ttyv8   "/usr/local/bin/xdm -nodaemon"  xterm   off secure</screen>

      <para>Анхдагч тохируулгаараа энэ нь хоригдсон байдаг бөгөөд 
	  идэвхжүүлэхийг хүсвэл тав дахь үг болох <literal>off</literal> гэснийг
	  <literal>on</literal> болгож өөрчлөөд &man.init.8;-г 
     <xref linkend="term-hup"/> дээр заасны дагуу шинээр ачаалах хэрэгтэй.
	 Эхний талбар нь уг програмын зохицуулах терминалын нэр бөгөөд
	 <literal>ttyv8</literal> гэсэн буй. Энэ нь 
        <application>XDM</application> есдүгээр виртуал терминал 
		дээр ажиллаж эхэлнэ гэсэн үг юм.</para>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>XDM-г тохируулах нь</title>

      <para><application>XDM</application>-г тохируулах файл 
	  <filename>/usr/local/lib/X11/xdm</filename> санд байдаг. 
	  Энэ сан дотор <application>XDM</application>-н харагдцыг 
	  өөрчилж тохируулах хэд хэдэн файл бий. 
	  Голдуу дараах төрлийн файлууд байдаг:</para>

        <informaltable frame="none" pgwide="1">
          <tgroup cols="2">
            <thead>
              <row>
				<entry>Файл</entry>
                <entry>Тодорхойлолт</entry>
              </row>
            </thead>

            <tbody>
              <row>
                <entry><filename>Xaccess</filename></entry>
                <entry>Хэрэглэгчийн эрхийн дүрэм.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>Xresources</filename></entry>
                <entry>X-н resource буюу эх сурвалж анхдагч утгууд.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>Xservers</filename></entry>
                <entry>Дотоод юм уу алсад буй холбогдож болох дэлгэц зохицуулагчдын жагсаалт.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>Xsession</filename></entry>
                <entry>Нэвтрэх үед тухайн орчинд үйлдэгддэг анхдагч скрипт.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>Xsetup_</filename>*</entry>
                <entry>Нэвтрэх үйлдлээс өмнө нь програмуудыг ачаалагч скрипт.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>xdm-config</filename></entry>
                <entry>Уг машин дээр ажиллаж байгаа бүх харуулагчдыг 
				ерөнхийд нь тохируулагч файл.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>xdm-errors</filename></entry>
                <entry>Сервер програмаас үүсгэгдсэн алдаанууд.</entry>
              </row>

              <row>
                <entry><filename>xdm-pid</filename></entry>
                <entry>Одоогийн ажиллаж байгаа XDM-н процесс ID дугаар.</entry>
              </row>
            </tbody>
          </tgroup>
        </informaltable>

      <para>Мөн энэ сан дотор <application>XDM</application>-г ажиллаж байх 
	  үед уг график орчныг тохируулдаг скрипт болон програмууд байдаг.
	  Саяны жагсаасан файлуудын зориулалтыг ерөнхийд нь дор дурдав.
	  Уг файлуудыг хэрэглэх дэлгэрэнгүй заавар нь &man.xdm.1; хуудсанд
	  тодорхойлогдсон байгаа.</para>

      <para>Анхныхаа тохируулгаар бол энгийн нэгэн нэвтрэх дөрвөлжин цонх дотор 
	  уг машины нэр харуулагдсан байдаг ба том үсгээр <quote>Login:</quote>
	  гэж бичээд доод хэсэгт нь 
        <quote>Password:</quote> гэж нууц үг оруулах талбар байдаг. 
		Энэ цонхноос эхлэн
        <application>XDM</application>-н харагдцыг өөрчилж эхэлж болох юм.</para>

      <sect3>
        <title>Xaccess</title>

        <para>
          <application>XDM</application>-ээр хянагддаг харуулагчтай 
		  холбогдох протоколыг 
		  X Display Manager Connection Protocol (XDMCP) 
		гэж нэрлэдэг.
		  Энэ файл нь алсад буй компьютераас XDMCP холболт ямар 
		  дүрмээр хийгдэхийг заан хянаж байдаг. 
		  Энэ нь алсаас холбогдох холболтыг хүлээж авах 
		  тохиргоог <filename>xdm-config</filename> файлд хийх хүртэл 
		  хориотой байдаг. Анхдагч тохиргоогоороо бол ямар ч хэрэглэгчийн 
		  холболтыг зөвшөөрөхгүй гэж заагдсан байдаг.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>Xresources</title>
        <para>Энэ нь харуулагчдыг сонгох нэвтрэх дэлгэцийн харуулалтыг 
		өөрчилж болох анхдагч утгууд хадгалсан файл юм. 
		Энэ файлаар нэвтрэх програмыг өөрчилж болно. Файлын зохион байгуулалт
		 нь Х11-н бичиг баримтад заасантай ижил загвартай байдаг.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>Xservers</title>
        <para>Энэ нь сонгогдож болох харуулагчдын жагсаалт хадгалсан файл.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>Xsession</title>
        <para>Энэ файл нь <application>XDM</application>-д зориулсан 
		хэрэглээг холбогдсоны дараа гүйцэтгэгдэх скрипт файл юм.
		Ихэнхдээ хэрэглэгчид өөрсдийнхөө эхлэл санд буй
        <filename>~/.xsession</filename> файл дотор өөрсдийн гэсэн 
		ажиллуулах бичлэгээ бичиж энэ файлын гүйцэтгэлийг дардаг.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>Xsetup_*</title>
        <para>Энэ файл нь нэвтрэх цонх болон харуулагчдыг 
		  сонгогдохоос өмнө автоматаар 
		  ажилладаг. Харуулагч болгонд зориулсан скрипт нь 
		  <filename>Xsetup_</filename> нэрэн дээр 
		  харуулагчийн дугаар залгагдсан нэртэй байдаг (
		  жишээ нь дотоод харуулагч 
          <filename>Xsetup_0</filename> гэсэн нэртэй байдаг). 
		  Энэ файлд голдуу <command>xconsole</command> зэргийн 
		  нэг юм уу хоёр програмыг ар талд
		  ажиллуулж байхаар бичсэн байдаг.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>xdm-config</title>
        <para>Энэ файлд харуулагч болгонд хэрэглэгдэх 
		  програмын анхдагч утга хэлбэрийн тохируулгууд байдаг.</para>
      </sect3>

      <sect3>
        <title>xdm-errors</title>
        <para>Энэ файл дотор <application>XDM</application>-н 
		  ажиллуулахыг оролдсон серверээс гарсан алдаануудыг 
		  бичсэн байдаг. Хэрэв <application>XDM</application>-н 
		  эхлүүлсэн дэлгэц ямар нэгэн замаар гацах юм бол юунаас болсон 
		  эсэхийг нь мэдэх хамгийн зөв газар бол энэ билээ. Эдгээр алдаанууд 
		  мөн хэрэглэгчийн тухайн орчноос хамаарч 
          <filename>~/.xsession-errors</filename> файл дотор 
		  бас бичигддэг.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2>
      <title>Сүлжээний харуулагч серверийг ажиллуулах</title>

      <para>Бусад хэрэглэгчдийг харуулагч сервер рүү холбохын тулд 
	    та хандах эрхийн дүрмийг засварлаж холболт хүлээж авагчийг 
		зөвшөөрүүлэх хэрэгтэй. Анхдагч утгаараа үүнийг хорьсон байдаг. 
		<application>XDM</application>-г холболт хүлээж авдаг 
		болгохын тулд эхлээд  <filename>xdm-config</filename>
        файл доторх мөрийг тайлбар мөр болгож хүчингүй болгох
		хэрэгтэй:</para>

      <screen>! SECURITY: do not listen for XDMCP or Chooser requests
! Comment out this line if you want to manage X terminals with xdm
DisplayManager.requestPort:     0</screen>

      <para>тэгээд <application>XDM</application>-ийг шинээр 
	  эхлүүлэх хэрэгтэй. Ийм файлд <quote>#</quote> тэмдгээр 
	  тайлбар мэт болгож хасдаггүй харин  <quote>!</quote>
    тэмдэг хэрэглэх хэрэгтэй гэдгийг санах хэрэгтэй. 
	 <filename>Xaccess</filename> файл доторхоос жишээнүүдийг 
	 харах хэрэгтэй бөгөөд 
        &man.xdm.1; гарын авлагаас дэлгэрэнгүй унших нь зүйтэй.</para>
    </sect2>

     <sect2>
        <title>XDM-н орлуулгууд</title>

        <para>
          <application>XDM</application>-г орлох хэд хэдэн програм бий. 
		  Тэдний нэг болох
          <application>KDM</application>-г (
          <application>KDE</application>-тэй цуг ирдэг) энэ бүлэгт 
		  тайлбарлах болно. Харуулалт зохицуулагч
		  <application>KDM</application> нь маш олон төрлийн харуулах
		  загварыг санал болгодог бөгөөд нэвтрэх үед цонх зохицуулагчдыг 
		  давхар сонгож болох боломж өгдөг.</para>
     </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="x11-wm">
    <sect1info>
      <authorgroup>
        <author>
          <firstname>Валентино</firstname>
          <surname>Вашетто</surname>
          <contrib>Хамтран бичсэн </contrib>
        </author>
        <!-- June 2001 -->
      </authorgroup>
    </sect1info>

    <title>Дэлгэцийн орчин</title>

    <para>Энэ хэсэгт FreeBSD-н Х-д зориулсан төрөл бүрийн дэлгэцийн 
	  орчнуудыг тайлбарлах болно. <quote>Дэлгэцийн орчин</quote> гэдэгт
	  энгийн цонх зохицуулагчаас авахуулаад төрөл бүрийн ширээний
	  програмыг агуулсан цогц програмууд болох 
      <application>KDE</application> болон <application>GNOME</application>
	  зэрэг ордог.
    </para>

    <sect2 id="x11-wm-gnome">
      <title>GNOME</title>

      <sect3 id="x11-wm-gnome-about">
        <title>GNOME-н тухай</title>

        <indexterm><primary>GNOME</primary></indexterm>
        <para><application>GNOME</application> гэдэг нь 
		  компьютераа тохируулахад тань амарчилж хөнгөвчилсөн 
		  дэлгэцийн програмын орчин юм. <application>GNOME</application>
		  дотор самбар (програм эхлүүлэх болон төлөв байдлыг нь харуулах 
		  зорилготой), дэлгэцийн орон зай (програмууд байрлахад зориулагдсан
		  ), дэлгэцийн хэрэгслүүд болон програмуудын цуглуулга, мөн програмууд 
		  өөр хоорондоо зохицож ажиллахад зориулагдсан хэд хэдэн журам
		  агуулагдаж байдаг. Өөр үйлдлийн систем юм уу эсвэл өөр 
		  орчинд ажиллаж сурсан хүмүүст 
          <application>GNOME</application>-н санал болгож байгаа 
		  хүчтэй бөгөөд аятайхан график орчин нь дасахад амар санагддаг. 
		   FreeBSD дээрх <application>GNOME</application>-н талаар 
		   дэлгэрэнгүй мэдээллийг <ulink
	  url="http://www.FreeBSD.org/gnome">FreeBSD-н GNOME
	  Төслийн</ulink> вэб хуудаснаас харах хэрэгтэй.  Уг вэб хуудсанд
	<application>GNOME</application>-г хэрхэн суулгаж тохируулан мөн зохицуулах
	талаар нэлээн өргөн хэмжээний асуулт хариултууд байдаг. </para>
      </sect3>

      <sect3 id="x11-wm-gnome-install">
        <title>GNOME-г суулгах</title>

        <para>Энэ програм хангамжийг портын цуглуулга юм уу эсвэл багцаас 
		хялбар аргаар суулгаж болно:</para>

        <para>Сүлжээнээс <application>GNOME</application>-г багц хэлбэрээр 
		нь суулгахыг хүсвэл дараах тушаалыг өгөхөд хангалттай:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r gnome2</userinput></screen>

        <para> <application>GNOME</application>-г порт дотор эх бичлэгээс нь 
		хөрвүүлж суулгахыг хүсвэл дараах тушаалаар суулгана:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/gnome2</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

        <para>Зөв ажиллагааг хангахын тулд <application>GNOME</application> нь
	  <filename>/proc</filename> файлын системийг холбосон байхыг 
	  шаарддаг. Эхлүүлэх явцад &man.procfs.5;-г автоматаар холбохын 
	  тулд доорхи</para>
 	  	 
        <programlisting>proc           /proc       procfs  rw  0   0</programlisting>

        <para>мөрийг <filename>/etc/fstab</filename> файлд нэмж өгөх 
	  хэрэгтэй.</para>

        <para><application>GNOME</application> суугдсаны дараа 
		  Х серверт анхдагч цонх зохицуулагчийн оронд 
          <application>GNOME</application> эхлэхийг зааж өгөх хэрэг гардаг. 
		  </para>

        <para>
          <application>GNOME</application>-г эхлүүлэх амархан арга бол
		  GNOME-н харуулалтыг зохицуулагч буюу <application>GDM</application>-г
		  хэрэглэх билээ. 
          <application>GDM</application> нь 
          <application>GNOME</application>-той хамт суугддаг боловч 
	  анхдагч тохиргоогоороо бол идэвхжээгүй байдаг. Дараах мөрийг 
	  <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд нэмж идэвхжүүлж 
	  болно:</para>

	<programlisting>gdm_enable="YES"</programlisting>

	<para>Дахин ачаалсны дараа 
	  <application>GNOME</application> автоматаар эхэлдэг.</para>

	<para><application>GNOME</application>-ийн бүх үйлчилгээг ихэвчлэн 
	  <application>GDM</application>-тэй цуг эхлүүлэх шаардлага байдаг.
	  Ингэхийн тулд дараах мөрийг <filename>/etc/rc.conf</filename>
	  файлд нэмнэ:</para>

	<programlisting>gnome_enable="YES"</programlisting>

        <para><application>GNOME</application>-г мөн тушаал бичдэг мөрнөөс 
	  <filename>.xinitrc</filename> файлд зөв тохируулга хийснээр ажиллуулж 
	  бас болно. Хэрэв  <filename>.xinitrc</filename> файл өмнө нь 
	  байж байвал уг файлд байгаа цонх зохицуулагч эхлэх мөрийг 
	  арилгаад оронд нь 
          <application>/usr/local/bin/gnome-session</application> гэж 
		  оруулах хэрэгтэй.
         Хэрэв нэг их онц чухал мөр уг тохиргооны файл дотор байхгүй гэж 
		 та мэдэж байгаа бол дараах тушаалыг өгч бас болно:</para>

        <screen>&prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/gnome-session" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>

        <para>Тэгээд  <command>startx</command> гэсэн тушаалыг бичихэд 
		<application>GNOME</application> дэлгэцийн орчин эхлэх болно.</para>

        <note><para>Хэрэв 
          <application>XDM</application> юм уу ямар нэгэн өөр 
		  дэлгэцийн орчин хэрэглэгдэж байсан бол  <filename>.xsession</filename>
          гэсэн файл үүсгээд уг файл дотор өмнө ярьж байсан оруулгыг
		  оруулах хэрэгтэй.  Ингэхийн тулд уг файлыг засварлагчаар нээгээд
		  дотор байгаа мөрийг 
          <application>/usr/local/bin/gnome-session</application> мөрөөр
		  дарж бичихэд болно:
          </para></note>

        <screen>&prompt.user; <userinput>echo "#!/bin/sh" &gt; ~/.xsession</userinput>
&prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/gnome-session" &gt;&gt; ~/.xsession</userinput>
&prompt.user; <userinput>chmod +x ~/.xsession</userinput></screen>

        <para>Өөр нэг сонголт бол цонх зохицуулагчид өөрчлөлт хийж
		нэвтрэлт хийгдэх үед дэлгэцийн орчныг сонгож болдгоор 
		тохируулж болдог. 
          <link linkend="x11-wm-kde-details">KDE-н дэлгэрэнгүй</link> хэсэгт
		   <application>KDE</application>-н дэлгэцийн орчны 
		   зохицуулагч <application>KDM</application> дээр хэрхэн үүнийг 
		   хийдэг талаар тайлбарласан байгаа.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 id="x11-wm-kde">
      <title>KDE</title>

      <indexterm><primary>KDE</primary></indexterm>
      <sect3 id="x11-wm-kde-about">
        <title>KDE-н тухай</title>

        <para><application>KDE</application> бол хэрэглэхэд тун 
		амар орчин үеийн дэлгэцийн орчин юм. Хэрэглэгчид хэрэгтэй 
          <application>KDE</application>-н санал болгодог зарим зүйлс бол:</para>

        <itemizedlist>
          <listitem>
	    <para>Орчин үеийн сайхан дэлгэцийн орчин</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>Сүлжээгээр ажиллуулахад ямар ч хүндрэлгүй</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para><application>KDE</application> дэлгэцийн орчин болон 
		түүний програмуудад зориулж өөртөө агуулсан тусламжийн системтэй</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>
              <application>KDE</application>-н бүх програмууддаа тохирсон 
			  загвар маягтай</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>Стандартчлагдсан цэс болон багажит самбар, гарын товчлолууд, 
		өнгөний хүснэгт гэх мэтчилэн.</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>Internationalization буюу олон хэлийн дэмжлэг: <application>KDE</application>
              нь 55 гаран гадаад хэл дээр боломжтой</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>Бүх дэлгэцийн орчны тохируулгыг төвлөрүүлсэн 
		цонхот загвартай тохиргоо хийх боломж</para>
	  </listitem>

          <listitem>
	    <para>Маш олон
              <application>KDE</application> програмууд</para>
	  </listitem>
        </itemizedlist>

        <para><application>KDE</application> нь 
          <application>Konqueror</application> нэртэй &unix; ертөнцөд
		  өрсөлдөөн ихтэй хөтлөгчүүдийн нэг болох вэб хөтлөгчтэй хамт ирдэг.
		<application>KDE</application>-н талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг 
		<ulink url="http://www.kde.org/">KDE
         вэб хуудаснаас </ulink> харж болно. 
	  <application>KDE</application>-тэй холбоотой эх үүсвэрүүд болон FreeBSD-тэй холбоотой тусгай мэдээллийг 
		 <ulink url="http://freebsd.kde.org/">KDE/FreeBSD-ийн санаачлага</ulink> 
		 вэб хуудаснаас лавлах хэрэгтэй.</para>

	<para>FreeBSD дээр <application>KDE</application>-н хоёр хувилбар байдаг. Хувилбар 3 нь удаан 
	  хугацааны туршид байгаа бөгөөд портын цуглуулгад байдаг боловч цааш хөгжүүлэлт хийгдэхгүй бөгөөд 
	  ажиллахгүй байж болох асуудалтай. Хувилбар 4 нь шинэчлэгдсэн бөгөөд 
	  <application>KDE</application> хэрэглэгчийн хувьд анхдагч сонголт 
	  юм. 
	  Эдгээр нь бүр цуг зэрэгцэн суулгагдаж болдог.</para>
      </sect3>

      <sect3 id="x11-wm-kde-install">
        <title>KDE-г суулгах нь</title>

        <para><application>GNOME</application> болон бусад дэлгэцийн орчны
		програмуудыг суулгадаг шиг энэхүү програм хангамжийг 
		портын цуглуулга юм уу эсвэл багцаас хялбар аргаар 
		суулгаж болно:</para>

        <para>Сүлжээгээр <application>KDE 3</application>-г багц хэлбэрээр 
		суулгана гэвэл дараах тушаалыг өгөхөд л болно:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r kde</userinput></screen>

        <para>Сүлжээгээр <application>KDE 4</application>-г багц хэлбэрээр 
          суулгана гэвэл дараах тушаалыг өгөхөд л болно:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r kde4</userinput></screen>

	<para>&man.pkg.add.1; автоматаар уг програмын сүүлийн хувилбарыг нь 
	нөхөж суулгах болно.</para>

        <para><application>KDE 3</application>-г эх бичлэгээс нь 
	  хөрвүүлж суулгана гэвэл портын цуглуулгыг ашиглаарай:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/kde3</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

        <para><application>KDE 4</application>-г эх бичлэгээс нь 
	  хөрвүүлж суулгана гэвэл портын цуглуулгыг ашиглаарай:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11/kde4</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

        <para> <application>KDE</application> суугдсаны дараа
		  Х серверт анхдагч цонх зохицуулагчийн оронд KDE-г 
		  ажиллуулна гэж зааж өгөх хэрэгтэй. Үүний тулд
          <filename>.xinitrc</filename> файлыг дараах аргаар 
		  засварлаж мөн болно:</para>

	<para><application>KDE 3</application>-н хувьд:</para>

        <screen>&prompt.user; <userinput>echo "exec startkde" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>

	<para><application>KDE 4</application>-н хувьд:</para>
        
	<screen>&prompt.user; <userinput>echo "exec /usr/local/kde4/bin/startkde" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>

	<para>Одоо ингээд
	  <command>startx</command> тушаалыг ажиллуулбал
          <application>KDE</application> дэлгэцийн орчин эхлэх болно.</para>

        <para>Хэрэв урьд нь 
          <application>XDM</application> зэрэг өөр дэлгэцийн 
		  орчин хэрэглэгдэж байсан бол тохируулга арай өөр байх 
		  болно. Тэр үед
          <filename>.xsession</filename> файлыг засварлах хэрэгтэй. 
		  Энэ бүлгийн сүүл хэсэгт 
          <application>KDM</application>-н талаар зааварласан байгаа.</para>
      </sect3>
    </sect2>

    <sect2 id="x11-wm-kde-details">
        <title> KDE-н талаар дэлгэрэнгүй</title>

        <para>Одоо <application>KDE</application> суугдсан байгаа 
		болохоор ихэнх зүйлсийг та тусламжийн системийг нь ашиглан 
		нээж олох юм уу эсвэл зүгээр л цэснүүд дээр дарж туршиж 
		болох юм. 
          &windows; эсвэл &mac; төрлийн хэрэглэгчдэд 
		  бол бараг гэртээ байгаа юм шиг л сэтгэгдэл төрөх байх.</para>

        <para><application>KDE</application>-н хамгийн сайн заавар бичиг 
		баримтууд интернэт дээр бий.  <application>KDE</application>
          өөртэйгөө хамт 
          <application>Konqueror</application> хөтлөгч мөн маш 
		  олон програм болон өргөжүүлсэн бичиг баримтуудтай ирдэг. Бүлгийн 
		  үлдсэн хэсэгт санамсаргүй нээж олсон ч гэсэн сурахад хүндрэлтэй
		  техникийн зарим асуудлуудыг зааварчлах болно.</para>

      <sect3 id="x11-wm-kde-kdm">
        <title>KDE Display Manager буюу KDE-н дэлгэцийн зохицуулагч</title>

        <indexterm><primary>KDE</primary>
          <secondary>дэлгэц зохицуулагч</secondary></indexterm>
        <para>Олон хэрэглэгчтэй системийн администратор 
		хэрэглэгчдэд график нэвтрэх горим хэрэглэхийг хүсдэг. 
		Өмнө тайлбарласны дагуу 
          <link linkend="x-xdm">XDM</link> ийм зорилгоор бас хэрэглэгдэж 
		  болно. Гэхдээ 
          <application>KDE</application> бас үүнтэй ижил үүрэг
		  гүйцэтгэж чадах  <application>KDM</application> нэртэй
		  харагдац сайтай эвтэйхэн нэвтрэх хэсгийг санал болгодог. 
		  Мөн хэрэглэгч бүр уг зохицуулагчийн цэснээс ямар дэлгэцийн орчинд 
		  холбогдохоо (<application>KDE</application>,
          <application>GNOME</application>, эсвэл бусад өөр) нэвтрэх үедээ
		  сонгож болдог.</para>

        <para><application>KDM</application>-г идэвхжүүлэхийн тулд 
		<application>KDE</application>-ийн хувилбараас хамааран өөр өөр файлыг 
		засварлах хэрэгтэй болдог.</para>

	<para><application>KDE 3</application>-н хувьд <filename>/etc/ttys</filename> файлд буй 
	  <literal>ttyv8</literal> гэсэн оруулгатай хэсгийг дараах маягаар 
	  өөрчлөх ёстой:</para>

	<programlisting>ttyv8 "/usr/local/bin/kdm -nodaemon" xterm on secure</programlisting>

	<para><application>KDE 4</application>-н хувьд &man.procfs.5;-г холбож 
	  <filename>/etc/rc.conf</filename> файлд дараах мөрийг нэмэх ёстой:</para>

	<programlisting>kdm4_enable="YES"</programlisting>

      </sect3>

     </sect2>

     <sect2 id="x11-wm-xfce">
         <title>Xfce</title>
       <sect3 id="x11-wm-xfce-about">
         <title>Xfce-н тухай</title>

        <para><application>Xfce</application> нь 
		<application>GNOME</application> дээр хэрэглэгддэг 
		GTK+ хэрэгсэл дээр үндэслэгдсэн дэлгэцийн орчин бөгөөд хэрэглэхэд
		маш хөнгөн амархан тохируулгатай билээ. Өнгөц харахад
		&unix; системүүд дээр байдаг үнэтэй зарагддаг
          <application>CDE</application> дэлгэцийн орчинтой
		  төсөөтэй. <application>Xfce</application>-н зарим 
		  шинж чанарыг дурдвал:</para>

         <itemizedlist>
           <listitem>
	     <para>Дэлгэцийн орчинд ажиллахад тун амар хялбаршуулсан</para>
           </listitem>

           <listitem>
	     <para>Хулганы чирж тавих үйлдэл зэрэгт бүрэн тохируулагдсан
		 </para>
           </listitem>

           <listitem>
	     <para>Цэс болон програм ачаалах үндсэн самбар нь 
		 <application>CDE</application>-тэй ижил</para>
           </listitem>

           <listitem>
	     <para>Цонх зохицуулагч, файл зохицуулагч, дууны оролт гаралтыг 
		 зохицуулагч,
	       <application>GNOME</application>-н дэмжлэгтэй програмуудыг 
		   ажиллуулах тохиромж зэрэг олон зүйлсийг багтаасан</para>
           </listitem>

           <listitem>
	     <para>Орчноо өөрчилж болдог (GTK+ дэмжлэгтэй учраас)</para>
           </listitem>

           <listitem>
	     <para>Түргэн, хөнгөн үр бүтээлтэй болохоор санах ойн хязгаарлалтай
		 удаан машинуудад тун тохиромжтой.</para>
           </listitem>
         </itemizedlist>

         <para> <application>Xfce</application>-н дэлгэрэнгүй мэдээллийг
          <ulink url="http://www.xfce.org/">Xfce
            вэб хуудаснаас</ulink> хараарай.</para>
       </sect3>

       <sect3 id="x11-wm-xfce-install">
         <title>Xfce-г суулгах нь</title>

        <para><application>Xfce</application>-н багц хувилбар
          (үүнийг бичиж байх үед) байдаг. Суулгахын тулд ердөө л:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>pkg_add -r xfce4</userinput></screen>

        <para>Мөн портын цуглуулга дотроос эх бичлэгээс нь хөрвүүлж суулгаж болно:</para>

        <screen>&prompt.root; <userinput>cd /usr/ports/x11-wm/xfce4</userinput>
&prompt.root; <userinput>make install clean</userinput></screen>

        <para>Одоо Х серверт Х орчныг эхлүүлэх үед 
         <application>Xfce</application>-г ажиллуул гэж зааж өгөхийн тулд:</para>

        <screen>&prompt.user; <userinput>echo "/usr/local/bin/startxfce4" &gt; ~/.xinitrc</userinput></screen>

        <para>Дараагийн удаа Х эхлэх үед 
          <application>Xfce</application> нь дэлгэцийн орчин болсон байна. 
          Мөн өмнөх орчнуудтай ижил, хэрэв 
          <application>XDM</application> зэрэг өөр орчин урьд нь 
		  хэрэглэгдэж байсан бол 
          <filename>.xsession</filename> файлыг үүсгээд 
		   <link linkend="x11-wm-gnome">GNOME</link> хэсэгт тайлбарласан шиг 
		   гэхдээ  <filename>/usr/local/bin/startxfce4</filename> гэсэн утгыг 
		   оруулах юм уу эсвэл 
		   нэвтрэх үед сонгогдохоор болгож тохируулахыг хүсвэл 
			 <link linkend="x11-wm-kde-kdm">kdm</link> хэсэгт тайлбарласны
			 дагуу хийх хэрэгтэй.</para>
      </sect3>
    </sect2>
  </sect1>

</chapter>