path: root/nl_NL.ISO8859-1/books/handbook/boot/chapter.xml

<?xml version="1.0" encoding="iso-8859-1"?>
<!--
     The FreeBSD Dutch Documentation Project

     $FreeBSD$

     %SOURCE%	en_US.ISO8859-1/books/handbook/boot/chapter.sgml
     %SRCID%	39544
-->

<chapter id="boot">
  <chapterinfo>
    <authorgroup>
      <author>
	<firstname>Erik</firstname>
	<surname>Radder</surname>
	<contrib>Vertaald door </contrib>
      </author>
    </authorgroup>
  </chapterinfo>

  <title>Het &os; opstartproces</title>

  <sect1 id="boot-synopsis">
    <title>Overzicht</title>

    <indexterm><primary>booting</primary></indexterm>

    <indexterm><primary>bootstrap</primary></indexterm>

    <para>Het proces van het starten van de computer en het laden van
      het besturingssysteem wordt het <quote>bootstrapproces</quote>
      of simpelweg <quote>booten</quote> genoemd.  Het &os;
      opstartproces levert een grote mate van flexibiliteit doordat
      gewijzigd kan worden wat er gebeurt als het systeem start en
      geeft de mogelijkheid om te kiezen uit verschillende
      geïnstalleerde besturingssystemen op dezelfde computer of
      zelfs verschillende versies van hetzelfde besturingssysteem of
      geïnstalleerde kernel.</para>

    <para>Dit hoofdstuk geeft gedetailleerde informatie over
      instellingen die gebruikt kunnen worden en hoe het &os;
      opstartproces veranderd kan worden.  Dit omvat alles wat er
      gebeurt totdat de &os; kernel wordt geladen, gezocht heeft naar
      apparaten en &man.init.8; start.  Dit vindt plaats als tijdens
      het booten de tekstkleur verandert van helder wit naar
      grijs.</para>

    <para>Na het lezen van dit hoofdstuk weet de lezer:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para>Wat de onderdelen zijn van het &os; bootstrap-systeem en
	  hoe zij onderling communiceren;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>De opties die meegegeven kunnen worden aan de componenten
	  in de bootstrap om het proces te sturen;</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para>Meer over &man.device.hints.5;;</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <note>
      <title>Alleen voor x86</title>

      <para>Dit hoofdstuk beschrijft alleen het opstartproces van &os;
	dat draait op een Intel x86 systeem.</para>
    </note>
  </sect1>

  <sect1 id="boot-introduction">
    <title>Het bootprobleem</title>

    <para>Het aanzetten van een computer en het starten van het
      besturingssysteem zorgt voor een interessant dilemma.  Vast staat
      dat een computer niet weet wat hij moet doen totdat het
      besturingssysteem gestart is.  Daar valt ook het starten van
      programma's op schijf onder.  Dus als een computer geen programma
      van schijf kan starten zonder besturingssysteem en het
      besturingssysteem staat op schijf, hoe wordt het
      besturingssysteem dan gestart?</para>

    <para>Dit is een gelijksoortig probleem als dat in het boek
      <citetitle>De avonturen van Baron von
	Münchausen</citetitle>.  Iemand is in een put gevallen en
      heeft zichzelf eruit gehaald door zijn laarsriempjes (bootstraps)
      vast te pakken en zich op te trekken.  In het begin van het
      computertijdperk is de term <firstterm>bootstrap</firstterm>
      gegeven aan het mechanisme dat het besturingssysteem laadt.
      Later werd dit afgekort tot <quote>booten</quote>.</para>

    <indexterm><primary>BIOS</primary></indexterm>

    <indexterm>
      <primary>Basis Input/Output Systeem</primary>

      <see>BIOS</see>
    </indexterm>

    <para>Op x86 machines is het Basis Input/Output Systeem (BIOS)
      verantwoordelijk voor het laden van het besturingssysteem.  Om
      dit te doen zoekt het BIOS op de harde schijf naar het Master
      Boot Record (MBR), dat op een vaste plek op de schijf staat.  Het
      BIOS heeft voldoende kennis om het MBR te starten en gaat er
      vanuit dat de MBR de rest van de taken uitvoert die nodig zijn om
      het besturingssysteem te kunnen laden, mogelijk met hulp van het
      BIOS.</para>

    <indexterm><primary>Master Boot Record (MBR)</primary></indexterm>

    <indexterm><primary>Boot Manager</primary></indexterm>

    <indexterm><primary>Boot Loader</primary></indexterm>

    <para>Aan de code binnen de MBR wordt meestal gerefereerd als een
      <emphasis>bootmanager</emphasis>, in het bijzonder als die
      interactie heeft met een gebruiker.  In dit geval heeft de
      bootmanager meestal meer code in de eerste
      <emphasis>track</emphasis> van een schijf binnen het
      bestandssysteem van een besturingssysteem.  Een bootmanager wordt
      soms ook <emphasis>boot loader</emphasis> genoemd, maar &os;
      gebruikt die term voor een later stadium van het starten.
      Populaire bootmanagers zijn onder andere
      <application>boot0</application> (ook bekend als
      <application>Boot Easy</application>, de standaard &os;
      bootmanager), <application>Grub</application>,
      <application>GAG</application> en
      <application>LILO</application> (alleen
      <application>boot0</application> past binnen de MBR.)</para>

    <para>Als er maar één besturingssysteem en een schijf
      geïnstalleerd is, voldoet een standaard PC MBR.  Dit MBR
      zoekt naar de eerste opstartbare (alias actieve) slice op schijf
      en start de code op deze slice om de rest van het
      besturingssysteem te laden.  De MBR die standaard door
      &man.fdisk.8; wordt geïnstalleerd is zo'n MBR.  Die is
      gebaseerd op <filename>/boot/mbr</filename>.</para>

    <para>Indien er meerdere besturingssystemen op schijven staan, kan
      er een andere bootmanager geïnstalleerd worden, een die een
      lijst toont met verschillende besturingssystemen en de
      mogelijkheid geeft om er één te kiezen dat
      opgestart moet worden.  In de volgende paragrafen worden er twee
      beschreven.</para>

    <para>Het resterende deel van het &os; bootstrap-systeem is
      verdeeld in drie fases.  De eerste fase wordt gestart door het
      MBR, dat net voldoende informatie heeft om de computer in een
      bepaalde toestand te zetten en de tweede fase te starten.  De
      tweede fase kan net iets meer doen voordat hij de derde fase
      start.  De derde fase voltooit het laden van het
      besturingssysteem.  Dit proces is verdeeld in drie fases omdat de
      PC-standaarden grenzen stellen aan de grootte van programma's die
      gedraaid kunnen worden in de eerste twee fases van dit proces.
      Door deze taken aan elkaar te koppelen krijgt &os; een flexibeler
      laadgedeelte.</para>

    <indexterm><primary>kernel</primary></indexterm>

    <indexterm><primary><command>init</command></primary></indexterm>

    <para>Daarna wordt de kernel gestart en begint met het zoeken naar
      en initialiseren van apparaten.  Zodra het kernel-opstartproces
      klaar is, geeft de kernel de controle over aan het
      gebruikerproces &man.init.8;, dat controleert of de schijven een
      bruikbare status hebben.  Dan start &man.init.8; de instellingen
      op gebruikersniveau die de bestandssystemen mount, de
      netwerkkaarten instelt voor communicatie met het netwerk en in
      het algemeen worden de processen gestart die moeten draaien op
      een &os; systeem bij het opstarten.</para>
  </sect1>

  <sect1 id="boot-blocks">
    <title>De bootmanager en opstartstadia</title>

    <indexterm><primary>Boot Manager</primary></indexterm>

    <sect2 id="boot-boot0">
      <title>De bootmanager</title>

      <indexterm><primary>Master Boot Record (MBR)</primary></indexterm>

      <para>De code in de MBR of bootmanager wordt soms ook wel
	<emphasis>stage zero</emphasis> van het opstartproces genoemd.
	In dit onderdeel worden twee eerder genoemde bootmanagers
	beschreven: <application>boot0</application> en
	<application>LILO</application>.</para>

      <formalpara>
	<title>De <application>boot0</application> bootmanager:</title>

	<para>De MBR die standaard door de &os; installer of
	  &man.boot0cfg.8; wordt geïnstalleerd is gebaseerd op
	  <filename>/boot/boot0</filename>.  Het programma
	  <application>boot0</application> is erg eenvoudig, omdat
	  <abbrev>MBR</abbrev> maar 446 bytes lang mag zijn vanwege de
	  slicetabel en de <literal>0x55AA</literal> identificatie aan
	  het einde van de MBR.  Als de &os; MBR is geïnstalleerd
	  en er staan andere besturingssystemen op een harde schijf, dan
	  is bij het opstarten een scherm te zien dat er ongeveer zo
	  uitziet:</para>
      </formalpara>

      <example id="boot-boot0-example">
	<title><filename>boot0</filename> schermafbeelding</title>

	<screen>F1 DOS
F2 &os;
F3 Linux
F4 ??
F5 Drive 1

Default: F2</screen>
      </example>

      <para>Andere besturingssystemen, &windows; in het bijzonder,
	staan er om bekend dat zij bestaande MBRs overschrijven met die
	van zichzelf.  Als dit is gebeurd of als het bestaande MBR
	vervangen moet worden door het &os; MBR:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>fdisk -B -b /boot/boot0 <replaceable>apparaat</replaceable></userinput></screen>

      <para>Waar <replaceable>apparaat</replaceable> het apparaat is
	waar de computer van boot, zoals <devicename>ad0</devicename>
	voor de eerste IDE-schijf <devicename>ad2</devicename> voor de
	eerste IDE-schijf op de tweede IDE-controller,
	<devicename>da0</devicename> voor de eerste SCSI-schijf,
	enzovoort.  Als het wenselijk is een aangepaste instelling te
	gebruiken voor de MBR, dan kan &man.boot0cfg.8; gebruikt
	worden.</para>

      <formalpara>
	<title>De LILO bootmanager:</title>

	<para>Start, om deze bootmanager te installeren zodat er ook
	  &os; mee gestart kan worden, eerst &linux; en voeg het
	  volgende toe aan het bestaande instellingenbestand
	  <filename>/etc/lilo.conf</filename>:</para>
      </formalpara>

      <programlisting>other=/dev/hdXY
table=/dev/hdX
loader=/boot/chain.b
label=&os;</programlisting>

      <para>Geef in de bovenstaande regels de primaire partitie en
	schijf van &os; op met &linux; instellingen, waarbij
	<replaceable>X</replaceable> vervangen wordt door de &linux;
	schijfletter en <replaceable>Y</replaceable> door het primaire
	partitienummer van &linux;.  Wijzig bij gebruik van een
	<acronym>SCSI</acronym>-schijf
	<replaceable>/dev/hd</replaceable> in iets als
	<replaceable>/dev/sd</replaceable>.  De regel
	<option>loader=/boot/chain.b</option> kan achterwege blijven
	als de besturingssystemen op dezelfde schijf staan.  Voer
	daarna <command>/sbin/lilo&nbsp;-v</command> uit om de
	wijzigingen vast te leggen.  Controleer het vastleggen door
	controle van de schermberichten.</para>
    </sect2>

    <sect2 id="boot-boot1">
      <title>Fase één <filename>/boot/boot1</filename> en
	fase twee <filename>/boot/boot2</filename></title>

      <para>Conceptueel zijn de eerste en tweede fase onderdeel van
	hetzelfde programma op hetzelfde stukje schijf.  Door
	ruimtebeperkingen zijn ze in twee stukken gesplitst.  Ze worden
	echter altijd samen geïnstalleerd.  Ze worden
	gekopieerd uit het gecombineerde bestand
	<filename>/boot/boot</filename> door het installatieprogramma
	of <application>bsdlabel</application> (zie
	verderop).</para>

      <para>Ze staan buiten bestandssystemen in de eerste track van de
	opstartslice, beginnend bij de eerste sector.  Dit is waar
	<link linkend="boot-boot0">boot0</link> en iedere andere
	bootmanager een programma verwacht om door te gaan met het
	opstartproces.  Het aantal gebruikte sectoren kan eenvoudig
	bepaald worden uit de grootte van
	<filename>/boot/boot</filename>.</para>

      <para><filename>boot1</filename> is erg simpel omdat dit slechts
	512 bytes groot kan zijn en net genoeg weet over het &os;
	<firstterm>bsdlabel</firstterm>, dat informatie bevat over de
	slice om <filename>boot2</filename> te vinden en te
	starten.</para>

      <para><filename>boot2</filename> is iets verfijnder en begrijpt
	het &os; bestandssysteem genoeg om er bestanden op te vinden
	en geeft een simpele interface om de kernel of loader te kiezen
	die gestart moet worden.</para>

      <para><filename>boot2</filename> start meestal de <link
	  linkend="boot-loader">loader</link>, doordat deze veel
	slimmer is en gebruikersvriendelijke opstartinstellingen heeft.
	Voorheen was het zijn taak direct de kernel te starten.</para>

      <example id="boot-boot2-example">
	<title><filename>boot2</filename> schermafbeelding</title>

	<screen>&gt;&gt; &os;/i386 BOOT
Default: 0:ad(0,a)/boot/loader
boot:</screen>
      </example>

      <para>Als ooit eens de geïnstalleerde
	<filename>boot1</filename> en <filename>boot2</filename>
	vervangen moeten worden kan dat met &man.bsdlabel.8;:</para>

      <screen>&prompt.root; <userinput>bsdlabel -B <replaceable>schijfslice</replaceable></userinput></screen>

      <para>In het voorbeeld hierboven is
	<replaceable>schijfslice</replaceable> de schijf en slice
	waarvan opgestart wordt, zoals <devicename>ad0s1</devicename>
	voor de eerste slice op de eerste IDE-schijf.</para>

      <warning>
	<title>Gevaarlijk toegewijde modus</title>

	<para>Als alleen een schijfnaam als
	  <devicename>ad0</devicename> gebruikt wordt in
	  &man.bsdlabel.8; wordt er een gevaarlijk toegewijde
	  schijf zonder slices gemaakt.  Dit is niet aan te raden en
	  daarom wordt aangeraden voor het uivoeren van
	  &man.bsdlabel.8; de commandoregel nog een keer te
	  controleren voordat er op <keycap>Return</keycap> wordt
	  gedrukt.</para>
      </warning>
    </sect2>

    <sect2 id="boot-loader">
      <title>Fase drie, <filename>/boot/loader</filename></title>

      <indexterm><primary>boot-loader</primary></indexterm>

      <para>De loader is de laatse fase van de drietraps-bootstrap en
	deze bevindt zich op het bestandssysteem, meestal als
	<filename>/boot/loader</filename>.</para>

      <para>De loader is bedoeld als een gebruikersvriendelijke manier
	voor de instelling, door gebruik te maken van een makkelijke
	commandoverzameling, gesteund door een krachtige vertaler met
	een wat complexere commandoverzameling.</para>

      <sect3 id="boot-loader-flow">
	<title>Loader programmaverloop</title>

	<para>Tijdens de start zoekt de loader naar een console en
	  schijven en kijkt van welke schijf er opgestart wordt.
	  Variabelen worden hiernaar gezet en er wordt een vertaler
	  gestart zodat gebruikercommando's interactief of via een
	  script kunnen worden doorgegeven.</para>

	<indexterm><primary>loader</primary></indexterm>

	<indexterm><primary>loader-configuration</primary></indexterm>

	<para>Dan leest de loader <filename>/boot/loader.rc</filename>,
	  die dan standaard
	  <filename>/boot/defaults/loader.conf</filename> leest.  Deze
	  plaatst redelijke standaarden in variabelen en leest
	  <filename>/boot/loader.conf</filename> voor lokale
	  wijzigingen op deze variabelen.
	  <filename>loader.rc</filename> reageert op deze variabelen
	  door de geselecteerde modules en kernel te laden.</para>

	<para>Als laatste wordt standaard door de loader 10 seconden
	  gewacht op toetsinvoer en als dit niet wordt onderbroken
	  laadt loader de kernel.  Als het wel wordt onderbroken krijgt
	  de gebruiker een prompt aangeboden die een eenvoudige
	  commandoverzameling begrijpt.  Hier kan de gebruiker
	  variabelen wijzigen, alle modules stoppen en/of starten en
	  uiteindelijk opstarten of herstarten.</para>
      </sect3>

      <sect3 id="boot-loader-commands">
	<title>Ingebouwde loadercommando's</title>

	<para>Hieronder worden de meest gebruikte loadercommando's
	  besproken.  Een volledige omschrijving van alle beschikbare
	  commando's staat in &man.loader.8;.</para>

	<variablelist>
	  <varlistentry>
	    <term>autoboot <replaceable>seconden</replaceable></term>

	    <listitem>
	      <para>Gaat door met het opstarten van de kernel als deze
		niet wordt onderbroken binnen de opgegeven tijd in
		seconden.  Er wordt een aftelproces getoond dat
		standaard op 10 seconden staat.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>boot
	      <optional><replaceable>-opties</replaceable></optional>
	      <optional><replaceable>kernelnaam</replaceable></optional></term>

	    <listitem>
	      <para>Start direct de kernel op met de opgegeven opties
		en naam, indien meegegeven.  Het opgeven van een
		kernelnaam op de opdrachtregel is alleen van toepassing
		nadat een <emphasis>unload</emphasis>-commando is
		gegeven, anders wordt de kernel die hiervoor was geladen
		gebruikt.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>boot-conf</term>

	    <listitem>
	      <para>Doorloopt hetzelfde automatische instellen van
		modules gebaseerd op variabelen zoals ook gebeurt bij
		het opstarten.  Dit is alleen zinnig als eerst
		<command>unload</command> is gebruikt en enkele
		variabelen zijn gewijzigd, meestal
		<envar>kernel</envar>.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>help
	      <optional><replaceable>onderwerp</replaceable></optional></term>

	    <listitem>
	      <para>Toont documentatie uit
		<filename>/boot/loader.help</filename>.  Als het
		opgegeven onderwerp <literal>index</literal> is, wordt
		een lijst met beschikbare onderwerpen getoond.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>include <replaceable>bestandsnaam</replaceable>
	      &hellip;</term>

	    <listitem>
	      <para>Verwerkt het bestand met de opgegeven naam.  Het
		bestand wordt ingelezen en regel voor regel
		vertaald.  Iedere foutmelding stopt direct het
		include-commando.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>load <optional><option>-t</option>
	      <replaceable>type</replaceable></optional>
	      <replaceable>bestandsnaam</replaceable></term>

	    <listitem>
	      <para>Laadt de kernel, kernel-module of bestand van
		opgegeven type en naam.  Ieder argument achter de
		bestandsnaam wordt doorgegeven aan het bestand.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>ls <optional><option>-l</option></optional>
	      <optional><replaceable>padnaam</replaceable></optional></term>

	    <listitem>
	      <para>Toont de lijst bestanden in het opgegeven pad of
		van de rootmap als geen pad wordt opgegeven.  Als
		<option>-l</option> wordt meegegeven wordt ook de
		bestandsgrootte weergegeven.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>lsdev <optional><option>-v</option></optional></term>

	    <listitem>
	      <para>Toont de lijst met alle apparaten waarvan het
		mogelijk is om modules te kunnen laden.  Als
		<option>-v</option> wordt meegegeven worden meer
		details getoond.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>lsmod <optional><option>-v</option></optional></term>

	    <listitem>
	      <para>Toont geladen modules.  Als <option>-v</option>
		wordt meegegeven worden meer details getoont.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>more <replaceable>bestandsnaam</replaceable></term>

	    <listitem>
	      <para>Toont de inhoud van het opgegeven bestand met een
		pauze na iedere <varname>LINES</varname> regels.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>reboot</term>

	    <listitem>
	      <para>Herstart het systeem onmiddelijk.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>set <replaceable>variabele</replaceable></term>

	    <term>set
	      <replaceable>variabele</replaceable>=<replaceable>waarde</replaceable>
	    </term>

	    <listitem>
	      <para>Vult de omgevingsvariabele van de loader.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>

	  <varlistentry>
	    <term>unload</term>

	    <listitem>
	      <para>Verwijdert alle geladen modules.</para>
	    </listitem>
	  </varlistentry>
	</variablelist>
      </sect3>

      <sect3 id="boot-loader-examples">
	<title>Loader voorbeelden</title>

	<para>Hier zijn wat practische voorbeelden van het gebruik van
	  loader:</para>

	<itemizedlist>
	  <listitem>
	    <indexterm><primary>single-user modus</primary></indexterm>

	    <para>De kernel opstarten in single-user modus:</para>

	    <screen><userinput>boot -s</userinput></screen>
	  </listitem>

	  <listitem>
	    <para>De gebruikelijke kernel en modules ontladen om daarna
	      de oude (of een andere) kernel te laden:</para>

	    <indexterm>
	      <primary><filename>kernel.old</filename></primary>
	    </indexterm>

	    <screen><userinput>unload</userinput>
<userinput>load <replaceable>kernel.old</replaceable></userinput></screen>

	    <para><filename>kernel.GENERIC</filename> kan gebruikt
	      worden als de algemene kernel die meegeleverd is bij de
	      installatieschijf of <filename>kernel.old</filename> om
	      de vorige geïnstalleerde kernel te gebruiken (als
	      bijvoorbeeld de kernel is vervangen).</para>

	    <note>
	      <para>Zo worden de bekende modules geladen met een andere
		kernel:</para>

	      <screen><userinput>unload</userinput>
<userinput>set kernel="<replaceable>kernel.old</replaceable>"</userinput>
<userinput>boot-conf</userinput></screen>
	    </note>
	  </listitem>

	  <listitem>
	    <para>Voor het laden van een kernelinstellingenscript (een
	      script dat dingen doet die anders met de hand ingegeven
	      zouden worden):</para>

	    <screen><userinput>load -t userconfig_script <replaceable>/boot/kernel.conf</replaceable></userinput></screen>
	  </listitem>
	</itemizedlist>
      </sect3>

      <sect3 id="boot-splash">
	<sect3info>
	  <authorgroup>
	    <author>
	      <firstname>Joseph J.</firstname>
	      <surname>Barbish</surname>
	      <contrib>Bijgedragen door </contrib>
	    </author>
	  </authorgroup>
	</sect3info>

	<title>Splash-schermen tijdens het opstarten</title>

	<para>Het splash-scherm creëert een visueel aantrekkelijker
	  scherm in vergelijking met de originele opstartberichten.  Dit
	  scherm zal worden afgebeeld totdat een aanmeldprompt op de
	  console verschijnt of een X-schermbeheerder een aanmeldprompt
	  aanbiedt.</para>

	<para>Er zijn twee basisomgevingen beschikbaar in &os;.  De
	  eerste is de verouderde standaardomgeving met de opdrachtregel
	  op de virtuële console.  Nadat het systeem klaar is met
	  opstarten, wordt er een aanmeldprompt op de console
	  gepresenteerd.  De tweede omgeving is de grafische omgeving
	  van het X11 Bureaublad.  Nadat <link
	    linkend="x-install">X11</link> en één van de
	  grafische <link linkend="x11-wm">bureaubladomgevingen</link>,
	  zoals <application>GNOME</application>,
	  <application>KDE</application>, of
	  <application>XFce</application> zijn geïnstalleerd, kan
	  het X11-bureaublad worden gestart door het commando
	  <command>startx</command> te gebruiken.</para>

	<para>Sommige gebruikers verkiezen het grafische aanmeldscherm
	  van X11 boven de traditionele op tekst gebaseerde
	  aanmeldprompt.  Schermbeheerders zoals
	  <application>XDM</application> voor &xorg;,
	  <application>gdm</application> voor
	  <application>GNOME</application>, en
	  <application>kdm</application> voor
	  <application>KDE</application> (en anderen van de
	  Portscollectie) bieden een grafisch aanmeldscherm
	  in plaats van de aanmeldprompt op het console.  Na succesvol
	  aanmelden bieden ze de gebruiker een grafisch
	  bureaublad.</para>

	<para>In de opdrachtregelomgeving zou het splash-scherm alle
	  berichten over aftasten tijdens het opstarten en het starten
	  van taken verbergen voordat het de aanmeldprompt laat zien.
	  In een X11-omgeving zouden gebruikers een visueel
	  overzichtelijkere opstartervaring krijgen dat meer lijkt op
	  wat een gebruiker van een (&microsoft; &windows; of
	  niet-Unix-systeem) zou ervaren.</para>

	<sect4 id="boot-splash-function">
	  <title>Splash-schermfuncties</title>

	  <para>De splash-schermfunctie ondersteunt 256-kleuren-bitmaps (
	    <filename>.bmp</filename>), ZSoft <acronym>PCX</acronym> (
	    <filename>.pcx</filename>) en TheDraw (<filename>.bin</filename>)
	    bestanden.  Verder moeten de splash-afbeeldingsbestanden een
	    resolutie van 320 bij 200 pixels of minder hebben om op de
	    standaard VGA-adapters te werken.</para>

	  <para>Activeer de <acronym>VESA</acronym>-ondersteuning die in
	    &os; zit om grotere afbeeldingen, tot de maximale resolutie
	    van 1024 bij 768 pixels, te gebruiken.  Dit kan worden
	    aangezet door de <acronym>VESA</acronym>-module tijdens het
	    opstarten van het systeem te laden, of door de
	    kernelconfiguratieoptie <literal>VESA</literal> toe te
	    voegen en een eigen kernel te bouwen (zie <xref
	      linkend="kernelconfig"/>).  De ondersteuning voor
	    <acronym>VESA</acronym> geeft gebruikers de mogelijkheid om
	    een splash-schermafbeelding af te beelden dat het hele
	    scherm vult.</para>

	  <para>Zolang het splash-scherm wordt afgebeeld tijdens het
	    opstartproces, kan het ten alle tijden worden uitgezet door
	    op een toetsenbordtoets te drukken.</para>

	  <para>Het splash-scherm is standaard ook een schermbeveiliging
	    buiten X11.  Na een periode van inactiviteit zal het scherm
	    in het splash-scherm veranderen en herhaald door stappen van
	    het veranderen van de intensiteit van de afbeelding lopen,
	    van helder tot zeer donker.  Dit standaardgedrag van het
	    splash-scherm (schermbeveiliging) kan overruled worden door
	    een regel met <literal>saver=</literal> toe te voegen aan
	    <filename>/etc/rc.conf</filename>.  De optie
	    <literal>saver=</literal> heeft verschillende ingebouwde
	    schermbeveiligingen om uit te kiezen, de volledige lijst
	    staat in de handleidingpagina &man.splash.4;.  De standaard
	    schermbeveiliging heet <quote>warp</quote>.  Merk op dat de
	    optie <literal>saver=</literal> die in
	    <filename>/etc/rc.conf</filename> is gespecificeerd alleen
	    betrekking heeft op virtuele consoles.  Het heeft geen
	    effect op X11-schermbeheerders.</para>

	  <para>Enkele meldingen van de bootloader, inclusief de opties
	    van het opstartmenu en een getimede wachtende aftelprompt
	    worden afgebeeld tijdens het opstarten, zelfs als het
	    splash-scherm aanstaat.</para>

	  <para>Voorbeelden van splash-schermen kunnen gedownload worden
	    van de galerij op <ulink
	      url="http://artwork.freebsdgr.org/node/3/">http://artwork.freebsdgr.org/</ulink>.
	    Door de port <filename
	      role="package">sysutils/bsd-splash-changer</filename> te
	    installeren, kunnen de splash-afbeeldingen willekeurig elke
	    keer dat er wordt opgestart uit een verzameling worden
	    gekozen.</para>
	</sect4>

	<sect4 id="boot-splash-enable">
	  <title>De splash-schermfunctie aanzetten</title>

	  <para>Het splash-schermbestand (<filename>.bmp</filename>,
	    <filename>.pcx</filename> of <filename>.bin</filename>) moet op de
	    rootpartitie staan, bijvoorbeeld in de map <filename
	      class="directory">/boot</filename>.</para>

	  <para>Bewerk voor de standaardresolutie van het opstartscherm
	    (256 kleuren, 320 bij 200 pixels, of minder)
	    <filename>/boot/loader.conf</filename> zodat het volgende
	    erin staat:</para>

	  <programlisting>splash_bmp_load="YES"
bitmap_load="YES"
bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable>"</programlisting>

	  <para>Bewerk <filename>/boot/loader.conf</filename> voor grotere
	    videoresoluties (tot maximaal 1024 bij 768 pixels) zodat
	    dit bestand het volgende bevat:</para>

	  <programlisting>vesa_load="YES"
splash_bmp_load="YES"
bitmap_load="YES"
bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable>"</programlisting>

	  <para>Het bovenstaande neemt aan dat
	    <filename><replaceable>/boot/splash.bmp</replaceable></filename>
	    voor het splash-scherm wordt gebruikt.  Wanneer een
	    <acronym>PCX</acronym>-bestand gewenst is, dienen de
	    volgende opdrachten gebruikt te worden, en afhankelijk van
	    de resolutie de regel <literal>vesa_load="YES"</literal>.</para>

	  <programlisting>splash_pcx_load="YES"
bitmap_load="YES"
bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.pcx</replaceable>"</programlisting>

	  <para>In versie 8.3 is een andere mogelijkheid het gebruik van
	    ASCII-kunst in <ulink
	      url="https://en.wikipedia.org/wiki/TheDraw">TheDraw</ulink>
	    formaat.</para>

	  <programlisting>splash_txt="YES"
bitmap_load="YES"
bitmap_name="<replaceable>/boot/splash.bin</replaceable>"</programlisting>

	  <para>De bestandsnaam is niet beperkt tot <quote>splash</quote> zoals
	    in het bovenstaande voorbeeld.  Het kan van alles zijn zolang het
	    een van de bovenstaande types is, zoals
	    <filename><replaceable>splash_640x400</replaceable>.bmp</filename>
	    of
	    <filename><replaceable>bluewave</replaceable>.pcx</filename>.</para>

	  <para>Enkele andere interessante opties voor
	    <filename>loader.conf</filename>:</para>

	  <variablelist>
	    <varlistentry>
	      <term><literal>beastie_disable="YES"</literal></term>

	      <listitem>
		<para>Dit zal het menu met opstartopties niet weergeven,
		  maar de getimede wachtende aftelprompt zal nog steeds
		  aanwezig zijn.  Zelfs zonder dat het menu met
		  opstartopties wordt afgebeeld, zal het invoeren van
		  een optie in de getimede wachtende aftelprompt de
		  actie van de overeenkomstige opstartoptie
		  uitvoeren.</para>
	      </listitem>
	    </varlistentry>

	    <varlistentry>
	      <term><literal>loader_logo="beastie"</literal></term>

	      <listitem>
		<para>Dit zal de standaardwoorden <quote>&os;</quote>,
		  welke rechts van het menu met opstartopties worden
		  afgebeeld vervangen door het gekleurde beastie-logo
		  zoals vroegere uitgaven die hadden.</para>
	      </listitem>
	    </varlistentry>
	  </variablelist>

	  <para>Raadpleeg voor meer informatie de handleidingpagina's
	    &man.splash.4;, &man.loader.conf.5;, en &man.vga.4;.</para>
	</sect4>
      </sect3>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="boot-kernel">
    <title>Interactie met de kernel tijdens opstarten</title>

    <indexterm>
      <primary>kernel</primary>

      <secondary>interactie opstarten</secondary>
    </indexterm>

    <para>Zodra de kernel is geladen door de <link
	linkend="boot-loader">loader</link> (zoals gewoonlijk)
      of door <link linkend="boot-boot1">boot2</link> (zonder de
      loader), wordt er als ze er zijn gekeken naar de
      opstartvlaggen en wordt het gedrag zo nodig aangepast.</para>

    <sect2 id="boot-kernel-bootflags">
      <title>Opstartvlaggen kernel</title>

      <indexterm>
	<primary>kernel</primary>

	<secondary>opstartvlaggen</secondary>
      </indexterm>

      <para>De meest voorkomende opstartvlaggen:</para>

      <variablelist id="boot-kernel-bootflags-list">
	<varlistentry>
	  <term><option>-a</option></term>

	  <listitem>
	    <para>Vraag tijdens de opstart van de kernel om het
	      apparaat dat gemount moet worden als root
	      bestandssysteem.</para>
	  </listitem>
	</varlistentry>

	<varlistentry>
	  <term><option>-C</option></term>

	  <listitem>
	    <para>Boot van cd-rom.</para>
	  </listitem>
	</varlistentry>

	<varlistentry>
	  <term><option>-c</option></term>

	  <listitem>
	    <para>Start UserConfig om instellingen te maken voor de
	      kernel tijdens het opstarten.</para>
	  </listitem>
	</varlistentry>

	<varlistentry>
	  <term><option>-s</option></term>

	  <listitem>
	    <para>Start naar single-user modus.</para>
	  </listitem>
	</varlistentry>

	<varlistentry>
	  <term><option>-v</option></term>

	  <listitem>
	    <para>Geef meer tekst en uitleg tijdens het opstarten van
	      de kernel.</para>
	  </listitem>
	</varlistentry>
      </variablelist>

      <note>
	<para>In &man.boot.8; staan alle bootvlaggen beschreven.</para>
      </note>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="device-hints">
    <sect1info>
      <authorgroup>
	<author>
	  <firstname>Tom</firstname>
	  <surname>Rhodes</surname>
	  <contrib>Bijgedragen door </contrib>
	</author>
      </authorgroup>
    </sect1info>

    <title>Device hints</title>

    <indexterm>
      <primary>device.hints</primary>
    </indexterm>

    <para>Tijdens het opstarten van het systeem leest de boot
      &man.loader.8; het bestand &man.device.hints.5;.  Dit bestand
      slaat opstartinformatie voor de kernel op in variabelen, ook wel
      <quote>device hints</quote>.  Deze <quote>device hints</quote>
      worden door stuurprogramma's gebruikt voor instelling van
      apparaten.</para>

    <para>Device hints kunnen ook bij het <link linkend="boot-loader">
	Fase drie, <filename>/boot/loader</filename></link> prompt
      ingevoerd worden.  Variabelen kunnen toegevoegd worden met behulp
      van <command>set</command>, verwijderd worden met
      <command>unset</command> en bekeken worden met
      <command>show</command>.  Variabelen uit
      <filename>/boot/device.hints</filename> kunnen hier ook herroepen
      worden.  Device hints die ingevoerd zijn bij de boot loader zijn
      niet permanent en zijn bij de volgende boot niet meer
      aanwezig.</para>

    <para>Zodra het systeem opgestart is, kan &man.kenv.1; gebruikt
      worden om alle variabelen te bekijken.</para>

    <para>De schrijfwijze voor <filename>/boot/device.hints</filename>
      is één variabele per regel.  Het standaard hekje
      <quote>#</quote> wordtd gebruikt voor commentaar.  Regels worden
      als volgt opgebouwd:</para>

    <screen><userinput>hint.driver.unit.keyword="<replaceable>waarde</replaceable>"</userinput></screen>

    <para>De syntaxis voor de Fase 3 bootloader is:</para>

    <screen><userinput>set hint.driver.unit.keyword=<replaceable>waarde</replaceable></userinput></screen>

    <para><literal>driver</literal> is de naam van het
      apparaatstuurprogramma, <literal>unit</literal> is het
      apparaatnummer van het stuurprogramma en
      <literal>keyword</literal> is het hint-sleutelwoord.  Dit
      sleutelwoord kan uit de volgende opties bestaan:</para>

    <itemizedlist>
      <listitem>
	<para><literal>at</literal>: beschrijft de bus waarop het
	  apparaat is aangesloten.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>port</literal>: beschrijft het startadres van
	  de <acronym>I/O</acronym> die gebruikt wordt.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>irq</literal>: beschrijft het interrupt request
	  nummer dat gebruikt wordt.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>drq</literal>: beschrijft het DMA
	  kanaalnummer.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>maddr</literal>: beschrijft het fysieke
	  geheugenadres dat gebruikt wordt door het apparaat.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>flags</literal>: zet verschillende vlagbits voor
	  het apparaat.</para>
      </listitem>

      <listitem>
	<para><literal>disabled</literal>: is <literal>1</literal>
	  als het apparaat is uitgezet.</para>
      </listitem>
    </itemizedlist>

    <para>Apparaatstuurprogramma's kunnen hints die hier niet genoemd
      zijn accepteren (of eisen).  Zie hiervoor de betreffende
      handleiding: &man.device.hints.5;, &man.kenv.1;,
      &man.loader.conf.5; en &man.loader.8;.</para>
  </sect1>

  <sect1 id="boot-init">
    <title>Init: start van procesbesturing</title>

    <indexterm>
      <primary><command>init</command></primary>
    </indexterm>

    <para>Als de kernel klaar is met opstarten geeft die de besturing
      over aan het gebruikerproces &man.init.8;, te vinden in
      <filename>/sbin/init</filename> of de padnaam die staat
      is in de variabele <envar>init_path</envar> in
      <command>loader</command>.</para>

    <sect2 id="boot-autoreboot">
      <title>Automatische herstart</title>

      <para>De automatische herstart (<quote>Automatic Reboot
	  Sequence</quote>) controleert of de beschikbare
	bestandssystemen betrouwbaar zijn.  Als dat niet zo is en
	&man.fsck.8; kan de fouten niet repareren, dan brengt
	&man.init.8; het systeem terug naar <link
	  linkend="boot-singleuser">Single-user modus</link> voor de
	systeembeheerder, die het probleem dan directer kan
	aanpakken.</para>
    </sect2>

    <sect2 id="boot-singleuser">
      <title>Single-user modus</title>

      <indexterm><primary>single-user modus</primary></indexterm>

      <indexterm><primary>console</primary></indexterm>

      <para>Deze modus kan bereikt worden vanuit de <link
	  linkend="boot-autoreboot">Automatische herstart</link> of
	door de gebruiker die opstart met de optie <option>-s</option>
	of door de variabele <envar>boot_single</envar> aan te zetten
	in de <command>loader</command>.</para>

      <para>Het kan ook door &man.shutdown.8; te starten zonder
	de optie reboot (<option>-r</option>) of halt
	(<option>-h</option>), vanuit <link
	  linkend="boot-multiuser">Multi-user modus</link>.</para>

      <para>Als het systeem <literal>console</literal> op
	<literal>insecure</literal> staat in
	<filename>/etc/ttys</filename>, dan vraagt het systeem om het
	<username>root</username> wachtwoord voordat de single-user
	modus wordt gestart.</para>

      <example id="boot-insecure-console">
	<title>Onveilige console in
	  <filename>/etc/ttys</filename></title>

	<programlisting># name  getty                           type    status          comments
#
# Als de console op "insecure" staat vraagt init om het root wachtwoord
# voor het naar single-user modus gaan.
console none                            unknown off insecure</programlisting>
      </example>

      <note>
	<para>Met een <literal>insecure</literal> console wordt bedoeld
	  dat de fysieke beveiliging van het console niet goed is en
	  dat alleen personen die het <username>root</username>
	  wachtwoord kennen naar single-user modus mogen gaan.  Het
	  betekent niet dat het console onveilig wordt ingesteld.  Als
	  het veilig moet, wordt er dus voor
	  <literal>insecure</literal> gekozen en niet voor
	  <literal>secure</literal>.</para>
      </note>
    </sect2>

    <sect2 id="boot-multiuser">
      <title>Multi-user modus</title>

      <indexterm><primary>multi-user modus</primary></indexterm>

      <para>Als &man.init.8; vindt dat het bestandssysteem
	in orde is of zodra de gebruiker klaar is in <link
	  linkend="boot-singleuser">Single-user modus</link>, gaat het
	systeem over naar multi-user modus, waarin het de resource
	configuration (broninstellingen) van het systeem start.</para>

      <sect3 id="boot-rc">
	<title>Bronconfiguratie (rc)</title>

	<indexterm><primary>rc-bestanden</primary></indexterm>

	<para>Het broninstellingensysteem leest de
	  standaard instellingen in vanuit
	  <filename>/etc/defaults/rc.conf</filename> en
	  specifieke systeemdetails uit
	  <filename>/etc/rc.conf</filename> en gaat daarna door
	  met het mounten van de bestandssystemen voor het systeem
	  die genoemd worden in <filename>/etc/fstab</filename>,
	  start netwerkdiensten, start andere systeemdaemons en start
	  als laatste de opstartscripts van lokaal
	  geïnstalleerde packages.</para>

	<para>&man.rc.8; is een goede referentie voor het
	  broninstellingensysteem.  Dat zijn de scripts zelf
	  natuurlijk ook.</para>
      </sect3>
    </sect2>
  </sect1>

  <sect1 id="boot-shutdown">
    <title>Afsluitvolgorde</title>

    <indexterm>
      <primary><command>shutdown</command></primary>
    </indexterm>

    <para>Bij een gecontroleerde shutdown met &man.shutdown.8; probeert
      &man.init.8; om het script <filename>/etc/rc.shutdown</filename>
      te starten en daarna aan alle processen het
      <literal>TERM</literal> signaal te sturen en eventueel het
      <literal>KILL</literal> signaal aan alle processen die niet op
      tijd zijn gestopt.</para>

    <para>Om een &os; machine uit te zetten die energiebeheer
      ondersteund, kan het commando <command>shutdown -p now</command>
      gegeven worden om gelijk de stroom af te schakelen.  Als er
      herstart moet worden dan kan <command>shutdown -r now</command>
      gebruikt worden.  De gebruiker die dit uitvoert moet wel
      <username>root</username> zijn of lid van de
      <groupname>operator</groupname> groep om &man.shutdown.8; te
      mogen gebruiken.  &man.halt.8; en &man.reboot.8; kunnen ook
      gebruikt worden.  Meer informatie is in de betreffende
      handleidingpagina's te vinden.</para>

    <note>
      <para>Voor energiebeheer is &man.acpi.4; ondersteuning in de
	kernel nodig of via een module die ingeladen moet worden.</para>
    </note>
  </sect1>
</chapter>