path: root/pl_PL.ISO8859-2/articles/new-users/article.xml

<?xml version="1.0" encoding="iso-8859-2"?>
<!DOCTYPE article PUBLIC "-//FreeBSD//DTD DocBook XML V5.0-Based Extension//EN"
	"http://www.FreeBSD.org/XML/share/xml/freebsd50.dtd">
<!--
     The FreeBSD Polish Documentation Project

     $FreeBSD$
     Original revision: 1.33
-->
<article xmlns="http://docbook.org/ns/docbook" xmlns:xlink="http://www.w3.org/1999/xlink" version="5.0" xml:lang="pl">
  <info><title>Wprowadzenie do FreeBSD i Uniksa</title>
    

    <authorgroup>
      <author><personname><firstname>Annelise</firstname><surname>Anderson</surname></personname><affiliation>
	  <address><email>andrsn@andrsn.stanford.edu</email></address>
	</affiliation></author>
    </authorgroup>

    <pubdate>$FreeBSD$</pubdate>

    <releaseinfo>$FreeBSD$</releaseinfo>

    <abstract>
      <para>Niniejsze wprowadzenie przeznaczone jest dla osób
        nie znaj±cych ani FreeBSD, ani Uniksa; omówione s± tu
	zagadnienia podstawowe. Zak³adam, ¿e korzystasz z
	FreeBSD w wersji 2.0.5 lub pó¼niejszej, a twój system
	ma (przynajmniej na razie) jednego u¿ytkownika (ciebie).
	Powiniene¶ te¿ do¶æ dobrze znaæ DOS-a/Windows lub
	OS/2.</para>
    </abstract>
  </info>

  <sect1>
    <title>Logowanie siê i wychodzenie z systemu</title>

    <para>Gdy ujrzysz komunikat <prompt>login:</prompt>, zaloguj
      siê jako u¿ytkownik utworzony podczas instalacji lub jako
      <firstterm>root</firstterm> (konto root jest ju¿ w systemie;
      root mo¿e dostaæ siê wszêdzie i robiæ co mu siê podoba, tak¿e
      usuwaæ wa¿ne pliki, wiêc trzeba z nim uwa¿aæ). Znaki
      &prompt.user; i &prompt.root; s± znakami gotowo¶ci (mog±
      wygl±daæ inaczej), przy czym &prompt.user; odpowiada zwyk³emu
      u¿ytkownikowi, a &prompt.root; kontu roota.</para>

    <para>Aby siê wylogowaæ (i powróciæ do komunikatu
      <prompt>login:</prompt>), napisz:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>exit</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Oczywi¶cie, wydane polecenia potwierdza siê wciskaj±c
      <keysym>enter</keysym>. Trzeba tak¿e pamiêtaæ, ¿e Unix
      rozró¿nia ma³e i du¿e litery, wiêc <command>exit</command>
      i <command>EXIT</command> to nie to samo.</para>

    <para>By wy³±czyæ komputer, napisz</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/shutdown -h now</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>By natomiast uruchomiæ go ponownie</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/shutdown -r now</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>lub</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/reboot</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Ponowne uruchomienie mo¿na te¿ wykonaæ za pomoc±
      <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>Alt</keycap><keycap>Delete</keycap></keycombo>.
      W obecnych wydaniach FreeBSD jest to odpowiednik
      <command>/sbin/reboot</command>, i korzystanie z niego jest
      o wiele lepszym rozwi±zaniem od u¿ywania przycisku reset.
      Nie masz przecie¿ ochoty na ponown± instalacjê,
      prawda?</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Dodawanie u¿ytkownika z uprawnieniami roota</title>

    <para>Je¿eli nie dodawa³e¶ u¿ytkowników podczas instalacji
      systemu, i jeste¶ zalogowany jako root, powiniene¶ teraz
      utworzyæ u¿ytkownika poleceniem</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>adduser</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Przy pierwszym korzystaniu z adduser mog± pojawiæ siê
      pytania o pewne ustawienia domy¶lne. Na przyk³ad jako
      domy¶ln± pow³okê mo¿esz wybraæ &man.csh.1; zamiast
      &man.sh.1;, je¶li proponowana bêdzie <command>sh</command>.
      Aby zaakceptowaæ sugerowane ustawienia, wci¶nij po prostu
      enter. Domy¶lne ustawienia trafiaj± do pliku
      <filename>/etc/adduser.conf</filename>, który mo¿na
      samodzielnie edytowaæ.</para>

    <para>Dla przyk³adu, chcesz dodaæ u¿ytkownika
      <systemitem class="username">marek</systemitem> o nazwisku <emphasis>Marek
      Piegus</emphasis>. Dla bezpieczeñstwa przydziel markowi
      has³o (choæby w obawie przed wszêdobylskimi dzieciakami).
      Gdy zobaczysz pytanie, do jakich innych grup ma nale¿eæ
      marek, wpisz <systemitem class="groupname">wheel</systemitem></para>

    <informalexample>
      <screen>Login group is ``marek''. Invite marek into other groups: <userinput>wheel</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Dziêki temu po zalogowaniu siê jako
      <systemitem class="username">marek</systemitem> bêdzie mo¿na skorzystaæ z
      polecenia &man.su.1; by zostaæ rootem. Nie bêdziesz ju¿
      teraz besztany za logowanie siê jako root.</para>

    <para>Mo¿esz przerwaæ <command>adduser</command> w dowolnym
      momencie wciskaj±c
      <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>C</keycap></keycombo>,
      na koniec bêdziesz te¿ mieæ mo¿liwo¶æ zatwierdzenia nowego
      u¿ytkownika lub odrzucenia go, wpisuj±c <keycap>n</keycap>.
      Je¶li chcesz, mo¿esz dodaæ drugiego u¿ytkownika; gdy
      bêdziesz zmieniaæ ustawienia konta marka i co¶ pójdzie nie
      tak, bêdziesz mieæ zapas.</para>

    <para>Po wykonaniu powy¿szych czynno¶ci, wpisz
      <command>exit</command> aby móc znów siê zalogowaæ, i
      zaloguj siê jako <systemitem class="username">marek</systemitem>. Nale¿y raczej
      pracowaæ jako zwyk³y u¿ytkownik, je¶li nie s± potrzebne
      uprawnienia roota (i zwi±zane z nimi ryzyko).</para>

    <para>Je¶li wcze¶niej doda³e¶ u¿ytkownika i chcesz daæ mu
      mo¿liwo¶æ zostania rootem za pomoc± <command>su</command>,
      mo¿esz to zrobiæ loguj±c siê jako root i modyfikuj±c plik
      <filename>/etc/group</filename>; dopisz marka w pierwszej
      linii tego pliku (grupa <systemitem class="groupname">wheel</systemitem>).
      Wcze¶niej jednak powiniene¶ zapoznaæ siê z edytorem
      &man.vi.1;, lub skorzystaæ z prostszego edytora &man.ee.1;
      dostêpnego w nowych wersjach FreeBSD.</para>


    <para>U¿ytkownika usuwa siê poleceniem
      <command>rmuser</command>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Rozgl±danie siê</title>

    <para>Zaloguj siê jako zwyk³y u¿ytkownik, rozejrzyj siê
      woko³o i spróbuj skorzystaæ z kilku poleceñ s³u¿±cych
      uzyskiwaniu informacji i pomocy.</para>

    <para>Oto niektóre polecenia z krótkim opisem:</para>

    <variablelist>
      <varlistentry>
	<term><command>id</command></term>

	<listitem>
	  <para>Pokazuje kim jeste¶.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>pwd</command></term>

	<listitem>
	  <para>Pokazuje gdzie jeste¶, czyli bie¿±cy
	    katalog.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ls</command></term>

	<listitem>
	  <para>Wy¶wietla listê plików w bie¿±cym katalogu.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ls -F</command></term>

	<listitem>
	  <para>Wy¶wietla listê plików w bie¿±cym katalogu,
	    znakiem <literal>*</literal> oznaczaj±c pliki
	    wykonywalne, znakiem <literal>/</literal>
	    katalogi, a znakiem <literal>@</literal> dowi±zania
	    symboliczne.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ls -l</command></term>

	<listitem>
	  <para>Wy¶wietla listê plików w d³ugim formacie,
	    pokazuj±c rozmiar, datê, uprawnienia.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ls -a</command></term>

	<listitem>
	  <para>Wy¶wietla równie¿ pliki ukryte (o nazwie
	    rozpoczynaj±cej siê kropk±). Gdy jeste¶ rootem,
	    pliki ukryte s± pokazywane bez stosowania opcji
	    <option>-a</option>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>cd</command></term>

	<listitem>
	  <para>Zmiana katalogu. <command>cd
	    ..</command> przechodzi o
	    jeden poziom wy¿ej; uwaga na odstêp po
	    <command>cd</command>. <command>cd
	    /usr/local</command> przejdzie
	    do wskazanego katalogu. <command>cd
	    ~</command> przechodzi do
	    domowego katalogu obecnego u¿ytkownika, np.
	    <filename>/usr/home/marek</filename>. Poleceniem
	    <command>cd /cdrom</command>,
	    a nastêpnie <command>ls</command> mo¿esz przekonaæ
	    siê, czy Twój CDROM jest zamontowany i czy
	    dzia³a.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>view
	    nazwapliku</command></term>

	<listitem>
	  <para>Pokazuje zawarto¶æ pliku (o nazwie
	    <replaceable>nazwapliku</replaceable>) bez
	    mo¿liwo¶ci dokonywania zmian. Spróbuj napisaæ
	    <command>view
	    /etc/fstab</command>.
	    Wpisz <command>:q</command> by zakoñczyæ.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>cat
	    nazwapliku</command></term>

	<listitem>
	  <para>Pokazuje na ekranie zawarto¶æ pliku
	    <replaceable>nazwapliku</replaceable>. Je¶li jest
	    on zbyt du¿y i widaæ tylko koniec, wci¶nij
	    <keycap>ScrollLock</keycap> i pos³u¿ siê
	    <keycap>strza³k± w górê</keycap> by przesun±æ siê
	    wstecz. <keycap>ScrollLock</keycap> mo¿e byæ te¿
	    stosowany przy przegl±daniu dokumentacji systemowej.
	    By zakoñczyæ przewijanie, ponownie wci¶nij
	    <keycap>ScrollLock</keycap>. Mo¿esz wypróbowaæ
	    <command>cat</command> na ukrytych plikach w Twoim
	    katalogu domowym:
	      <command>cat .cshrc</command>,
	      <command>cat .login</command>,
	      <command>cat
	      .profile</command>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>
    </variablelist>

    <para>W <filename>.cshrc</filename> znajdziesz aliasy dla
      polecenia <command>ls</command> (s± bardzo wygodne).
      W³asne aliasy mo¿esz tworzyæ modyfikuj±c plik
      <filename>.cshrc</filename>. Gdy chcesz udostêpniæ aliasy
      wszystkim u¿ytkownikom, umie¶æ je w pliku konfiguracyjnym
      <command>csh</command> dla ca³ego systemu,
      <filename>/etc/csh.cshrc</filename>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Gdzie szukaæ pomocy i informacji</title>

    <para>Oto niektóre przydatne ¼ród³a pomocy.
      <replaceable>Tekst</replaceable> oznacza co¶, co wpisa³e¶;
      zwykle bêdzie to jakie¶ polecenie lub nazwa pliku.</para>

    <variablelist>
      <varlistentry>
	<term><command>apropos
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Wszystkie wyst±pienia
	    <replaceable>tekstu</replaceable> w
	    <database>bazie danych whatis</database>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>man
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Dokumentacja systemowa na temat
	    <replaceable>tekstu</replaceable>. Jest to podstawowe
	    ¼ród³o informacji w systemach Un*ksowych. Przyk³adowo
	    <command>man ls</command>
	    podpowie, jak korzystaæ z polecenia
	    <command>ls</command>. Naci¶nij <keycap>Enter</keycap>
	    by przej¶æ dalej,
	    <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>B</keycap></keycombo>
	    by zobaczyæ poprzedni± stronê,
	    <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>F</keycap></keycombo>
	    by zobaczyæ nastêpn±, <keycap>q</keycap> albo
	    <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>C</keycap></keycombo>
	    aby zakoñczyæ.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>which
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Znajduje <replaceable>tekst</replaceable> w
	    ¶cie¿ce u¿ytkownika.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>locate
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Pokazane bêd± wszystkie ¶cie¿ki, w których
	    znaleziony zosta³
	    <replaceable>tekst</replaceable>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>whatis
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Informuje, jak dzia³a polecenie
	    <replaceable>tekst</replaceable> i na której stronie
	    dokumentacji systemowej znajduje siê jego opis.
	    Wpisuj±c <command>whatis *</command> otrzymasz opis
	    wszystkich plików w bie¿±cym katalogu.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>whereis
	    tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>Odnajduje plik <replaceable>tekst</replaceable>
	    i podaje jego pe³n± ¶cie¿kê.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>
    </variablelist>

    <para>Spróbuj u¿yæ <command>whatis</command> by otrzymaæ
      opisy najczê¶ciej u¿ywanych poleceñ, na przyk³ad
      <command>cat</command>, <command>more</command>,
      <command>grep</command>, <command>mv</command>,
      <command>find</command>, <command>tar</command>,
      <command>chmod</command>, <command>chown</command>,
      <command>date</command> i <command>script</command>.
      <command>more</command> pozwala na ogl±danie kolejnych
      stron jedna po drugiej (znane z DOS'a), na przyk³ad
      <command>ls -l | more</command> lub
      <command>more
      nazwapliku</command>.
      Znak <literal>*</literal> dzia³a jak szablon, np.
      polecenie <command>ls w*</command> poka¿e pliki o nazwach
      zaczynaj±cych siê liter± <literal>w</literal>.</para>

    <para>Niektóre z powy¿szych poleceñ mog± dzia³aæ nie ca³kiem
      prawid³owo. Dzia³anie &man.locate.1; i &man.whatis.1;
      uzale¿nione jest od bazy danych, która aktualizowana jest
      raz na tydzieñ. Je¿eli nie planujesz zostawiaæ w³±czonego
      komputera (z uruchomionym FreeBSD) na weekend, powiniene¶
      co jaki¶ czas uruchomiæ polecenia codziennej,
      cotygodniowej i comiesiêcznej obs³ugi. Uruchamiaj je jako
      root i daj ka¿demu z nich nieco czasu na wykonanie pracy
      przed uruchomieniem kolejnego.</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>periodic daily</userinput>
<lineannotation>pominiêto wyniki</lineannotation>
&prompt.root; <userinput>periodic weekly</userinput>
<lineannotation>pominiêto wyniki</lineannotation>
&prompt.root; <userinput>periodic monthly</userinput>
<lineannotation>pominiêto wyniki</lineannotation></screen>
    </informalexample>

    <para>Je¿eli nudzi ciê czekanie, wci¶nij
      <keycombo><keycap>Alt</keycap><keycap>F2</keycap></keycombo>
      by przej¶æ do nastêpnej <firstterm>konsoli
      wirtualnej</firstterm> i ponownie siê zalogowaæ; w koñcu
      to system wielodostêpny i wielozadaniowy. Tak czy inaczej,
      uruchomione polecenia bêd± zapewne wypisywaæ na ekranie
      komunikaty; mo¿esz wyczy¶ciæ ekran wpisuj±c
      <command>clear</command>. Gdy polecenia obs³ugi zakoñcz±
      pracê, mo¿esz zajrzeæ do
      <filename>/var/mail/root</filename> i
      <filename>/var/log/messages</filename>.</para>

    <para>Wykonywanie tego typu poleceñ jest czê¶ci±
      administracji systemem - a jako samodzielny u¿ytkownik
      systemu jeste¶ administratorem sam dla siebie. W³a¶ciwie
      wszystko, co wymaga uprawnieñ roota, to administracja
      systemem. Zagadnienia z tym zwi±zane nie s± zbyt dobrze
      omówione nawet w opas³ych ksiêgach o Uniksie, gdzie czêsto
      wiele miejsca po¶wiêcone jest omówieniu rozwijanych menu w
      mened¿erach okien. Je¶li chcesz, mo¿esz zaopatrzyæ siê
      w jedn± z dwóch najpopularniejszych ksi±¿ek o
      administrowaniu systemem, pierwsza z nich to
      <citetitle>UNIX System Administration Handbook</citetitle>
      autorstwa Evi Nemeth i in. (Prentice-Hall, 1995, ISBN
      0-13-15051-7), wydanie drugie z czerwon± ok³adk±; druga
      napisana przez &AElig;leen Frisch
      <citetitle>Essential System Administration</citetitle>
      (O'Reilly &amp; Associates, 1993, ISBN 0-937175-80-3).
      Ja korzysta³am z tej pierwszej.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Edycja tekstu</title>

    <para>Konfigurowanie systemu wi±¿e siê z edytowaniem plików
      tekstowych. Wiêkszo¶æ z nich znajduje siê w katalogu
      <filename>/etc</filename>; do ich modyfikacji wymagane
      bêd± uprawnienia roota. Mo¿esz pos³ugiwaæ siê prostym
      edytorem <command>ee</command>, jednak¿e na d³u¿sz± metê
      warto nauczyæ siê obs³ugi edytora <command>vi</command>.
      Znakomite wprowadzenie do vi mo¿na znale¼æ w
      <filename>/usr/src/contrib/nvi/docs/tutorial</filename>;
      je¶li go tam nie ma, mo¿esz pobraæ je przez FTP z
      <systemitem>ftp.cdrom.com</systemitem> z katalogu
      FreeBSD/FreeBSD-current/src/contrib/nvi/docs/tutorial.</para>

    <para>Zanim zabierzesz siê za edycjê pliku, dobrze by³oby
      zrobiæ jego kopiê zapasow±. Je¿eli na przyk³ad chcesz
      edytowaæ <filename>/etc/rc.conf</filename>, mo¿esz
      przej¶æ do katalogu <filename>/etc</filename>
      poleceniem <command>cd /etc</command> i napisaæ:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>cp rc.conf rc.conf.orig</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>W rezultacie plik <filename>rc.conf</filename> zosta³by
      skopiowany jako <filename>rc.conf.orig</filename>. Móg³by¶
      pó¼niej przywróciæ oryginalny plik kopiuj±c
      <filename>rc.conf.orig</filename> jako
      <filename>rc.conf</filename>. Jeszcze lepszym wyj¶ciem
      jest przeniesienie pliku (zmiana nazwy) i pó¼niejsze
      skopiowanie go z powrotem:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>mv rc.conf rc.conf.orig</userinput>
&prompt.root; <userinput>cp rc.conf.orig rc.conf</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Polecenie <command>mv</command> zachowuje oryginaln±
      datê i w³a¶ciciela pliku. Mo¿esz ju¿ edytowaæ
      <filename>rc.conf</filename>. Gdy zechcesz powróciæ do
      poprzedniego pliku, napisz
      <userinput>mv rc.conf rc.conf.moje</userinput> (o ile
      chcesz równie¿ zachowaæ swoj± wersjê), a nastêpnie</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>mv rc.conf.orig rc.conf</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Powrócisz w ten sposób do poprzedniego stanu.</para>

    <para>Edycjê pliku rozpoczyna siê poleceniem</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>vi nazwapliku</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Do poruszania siê w tek¶cie u¿yj klawiszy
      strza³ek. Klawisz <keycap>Esc</keycap> powoduje
      prze³±czenie <command>vi</command> w tryb poleceñ.
      Oto niektóre z poleceñ:</para>

    <variablelist>
      <varlistentry>
	<term><command>x</command></term>

	<listitem>
	  <para>usuniêcie litery pod kursorem</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>dd</command></term>

	<listitem>
	  <para>usuniêcie ca³ego wiersza</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>i</command></term>

	<listitem>
	  <para>wstawianie tekstu w miejscu kursora</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>a</command></term>

	<listitem>
	  <para>wstawianie tekstu za kursorem</para>
	</listitem>
      </varlistentry>
    </variablelist>

    <para>Po wpisaniu <command>i</command> lub <command>a</command>
      mo¿esz wprowadzac tekst. Klawiszem <keycap>Esc</keycap>
      powracasz do trybu poleceñ, oto kolejne z nich</para>

    <variablelist>
      <varlistentry>
	<term><command>:w</command></term>

	<listitem>
	  <para>zapisanie pliku na dysku i powrót do edycji</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>:wq</command></term>

	<listitem>
	  <para>zapisanie pliku i wyj¶cie z edytora</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>:q!</command></term>

	<listitem>
	  <para>wyj¶cie bez zapisywania zmian</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>/tekst</command></term>

	<listitem>
	  <para>przeniesienie kursora do
	    <replaceable>tekstu</replaceable>;
	    <command>/Enter</command> (klawisz
	    enter) znajduje kolejne wyst±pienie
	    <replaceable>tekstu</replaceable>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>G</command></term>

	<listitem>
	  <para>przej¶cie na koniec pliku</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>nG</command></term>

	<listitem>
	  <para>przej¶cie do linii o numerze
	    <replaceable>n</replaceable></para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>L</keycap></keycombo></term>

	<listitem>
	  <para>przerysowanie ekranu</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>b</keycap></keycombo> i
	  <keycombo><keycap>Ctrl</keycap><keycap>f</keycap></keycombo></term>

	<listitem>
	  <para>przej¶cie wstecz i do przodu o jeden ekran,
	    podobnie jak w <command>more</command> i
	    <command>view</command>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>
    </variablelist>

    <para>Mo¿esz poæwiczyæ korzystanie z <command>vi</command>
      w katalogu domowym; utwórz nowy plik poleceniem
      <command>vi nazwapliku</command>,
      spróbuj wpisaæ i usun±æ tekst, zapisaæ plik i nastêpnie
      go wczytaæ. <command>vi</command> mo¿e niekiedy sprawiaæ
      niespodzianki, gdy¿ jest w gruncie rzeczy bardzo
      skomplikowany. Czasami zdarza siê, ¿e niechc±cy wydasz
      polecenie, które zachowa siê inaczej ni¿ oczekiwa³e¶.
      (Niektórzy naprawdê lubi± <command>vi</command>, jest
      o wiele potê¿niejszy od DOS-owego edytora EDIT;
      poszukaj informacji o poleceniu <command>:r</command>.)
      Je¶li bêdziesz mieæ k³opoty, wciskaj±c <keycap>Esc</keycap>
      wróæ do trybu poleceñ i spróbuj jeszcze raz; czêsto
      zapisuj poleceniem <command>:w</command>, i u¿ywaj
      <command>:q!</command> by wyj¶æ i zacz±æ od nowa (od
      ostatniego u¿ycia <command>:w</command>) je¶li to
      konieczne.</para>

    <para>Mo¿esz teraz, przy pomocy <command>cd</command>,
      przej¶æ do <filename>/etc</filename> i zostaæ rootem
      korzystaj±c z <command>su</command>. Uruchom
      <command>vi</command> i zmodyfikuj plik
      <filename>/etc/group</filename> dodaj±c u¿ytkownika
      do grupy wheel, by móg³ on otrzymywaæ uprawnienia roota.
      Dopisz przecinek i nazwê u¿ytkownika na koñcu pierwszego
      wiersza pliku, nastêpnie wci¶nij <keycap>Esc</keycap> i
      wpisz <command>:wq</command> by zapisaæ plik i zakoñczyæ
      edycjê. Efekt natychmiastowy. (Nie wstawi³e¶ spacji za
      przecinkiem, zgadza siê?)</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Drukowanie plików w DOS-ie</title>

    <para>Zapewne twoja drukarka nie jest jeszcze gotowa do pracy
      w FreeBSD, by wiêc wydrukowaæ plik trzeba bêdzie przenie¶æ
      go na dyskietkê i wydrukowaæ w DOS-ie. Za³ó¿my, i¿
      chcia³by¶ uwa¿nie przeczytaæ stronê dokumentacji
      omawiaj±c± dokonywanie zmian w prawach dostêpu do plików
      (co jest dosyæ wa¿nym zagadnieniem); mo¿esz j± zobaczyæ
      wpisuj±c <command>man chmod</command>. Natomiast
      polecenie</para>
    <informalexample>
      <screen>&prompt.user; <userinput>man chmod | col -b &gt; chmod.txt</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>spowoduje usuniêcie znaczników formatuj±cych i
      zamiast pokazywaæ stronê dokumentacji na ekranie,
      zapisze j± w pliku <filename>chmod.txt</filename>. W³ó¿
      teraz sformatowan± dyskietkê do stacji A, skorzystaj z
      <command>su</command> by zostaæ rootem, i wpisz</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/mount -t msdos /dev/fd0 /mnt</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Powy¿sze polecenie zamontuje stacjê dyskietek
      w katalogu <filename>/mnt</filename>.</para>

    <para>Uprawnienia roota nie s± ju¿ potrzebne, mo¿esz wiêc
      wpisaæ <command>exit</command> by z powrotem korzystaæ
      z konta marka. Przejd¼ teraz do katalogu, w którym
      utworzy³e¶ plik <filename>chmod.txt</filename> i skopiuj
      go na dyskietkê poleceniem:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.user; <userinput>cp chmod.txt /mnt</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Po wpisaniu <command>ls /mnt</command> powiniene¶
      zobaczyæ, ¿e w katalogu <filename>/mnt</filename> znajduje
      siê plik <filename>chmod.txt</filename>.</para>

    <para>Niekiedy warto zapisaæ w pliku to, co wy¶wietla
      <filename>/sbin/dmesg</filename>. Mo¿na to zrobiæ
      wpisuj±c</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.user; <userinput>/sbin/dmesg &gt; dmesg.txt</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Potem mo¿na skopiowaæ <filename>dmesg.txt</filename>
      na dyskietkê. <command>/sbin/dmesg</command> pokazuje
      komunikaty wy¶wietlane podczas ³adowania systemu; mo¿na
      dziêki temu prze¶ledziæ przebieg procesu ³adowania
      FreeBSD. Kiedy zadajesz pytaniena <!-- &a.pl.questions.ms; -->
      lub na grupie USENET, na przyk³ad: <quote>FreeBSD nie
      chce wykryæ mojego dysku, co zrobiæ?</quote>, wówczas
      inni bêd± chcieli dowiedzieæ siê, co pokazuje
      <command>dmesg</command>.</para>

    <para>Mo¿esz ju¿ odmontowaæ stacjê dyskietek (jako root),
      wydaj±c polecenie</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>/sbin/umount /mnt</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Dyskietkê mo¿esz ju¿ wyj±æ. Uruchom komputer ponownie
      by za³adowaæ DOS-a. Skopiuj pliki z dyskietki do jakiego¶
      katalogu i otwórz je przy pomocy DOS-owego EDIT-a,
      Notatnika Windows albo WordPada, dokonaj jakiej¶ drobnej
      zmiany aby wymusiæ zapisanie pliku, po czym wydrukuj go
      w sposób tradycyjny dla DOS-a lub Windows. Uda³o siê?
      Strony dokumentacji systemowej najlepiej jest drukowaæ
      korzystaj±c z DOS-wego polecenia
      <command>print</command>. (Kopiowanie plików z FreeBSD
      na zamontowan± partycjê DOS-a ci±gle jeszcze bywa
      niebezpieczne.)</para>

    <para>Aby korzystaæ z drukarki w FreeBSD, nale¿y dodaæ
      odpowiedni wpis w <filename>/etc/printcap</filename>
      oraz utworzyæ katalog buforowania w
      <filename>/var/spool/output</filename>. Je¶li drukarka
      jest pod³±czona do portu <hardware>lpt0</hardware>
      (oznaczonego <hardware>LPT1</hardware> w DOS-ie), byæ
      mo¿e wystarczy tylko przej¶æ do
      <filename>/var/spool/output</filename> i (bêd±c rootem)
      utworzyæ katalog <filename>lpd</filename> za pomoc±
      polecenia: <command>mkdir lpd</command> (chyba, ¿e taki
      katalog ju¿ tam jest). Od tej chwili drukarka powinna siê
      zg³aszaæ podczas ³adowania systemu, je¶li jest w³±czona,
      a drukowanie plików powinno byæ mo¿liwe dziêki poleceniu
      <command>lp</command> lub <command>lpr</command>.
      Konfiguracja drukowania opisana jest w
      <link xlink:href="../../books/handbook/index.html">Podrêczniku
      FreeBSD</link>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Inne przydatne polecenia</title>

    <variablelist>
      <varlistentry>
	<term><command>df</command></term>

	<listitem>
	  <para>pokazuje zamontowane systemy plików i
	    zajmowan± przestrzeñ.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ps aux</command></term>

	<listitem>
	  <para>lista dzia³aj±cych procesów.
	    <command>ps ax</command> wy¶wietla
	    bardziej zwiêz³± postaæ listy.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>rm nazwapliku</command></term>

	<listitem>
	  <para>usuniêcie pliku <replaceable>nazwapliku</replaceable>.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>rm -R katalog</command></term>

	<listitem>
	  <para>usuniêcie katalogu
	    <replaceable>katalog</replaceable> wraz z
	    podkatalogami. (ostro¿nie!)</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>ls -R</command></term>

	<listitem>
	  <para>lista plików w katalogu bie¿±cym i wszystkich
	    jego podkatalogach. Swego czasu stosowa³am
	    <command>ls -AFR &gt; where.txt</command> aby
	    sporz±dziæ listê wszystkich plików w
	    <filename>/</filename> oraz (oddzielnie)
	    <filename>/usr</filename>, zanim pozna³am lepsze
	    sposoby wyszukiwania plików.</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>passwd</command></term>

	<listitem>
	  <para>zmiana has³a u¿ytkownika (lub roota)</para>
	</listitem>
      </varlistentry>

      <varlistentry>
	<term><command>man hier</command></term>

	<listitem>
	  <para>dokumentacja Uniksowego systemu plików</para>
	</listitem>
      </varlistentry>
    </variablelist>

    <para>Aby odnale¼æ plik <filename>nazwapliku</filename>
      w <filename>/usr</filename> lub jego podkatalogach,
      skorzystaj z polecenia <command>find</command>:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.user; <userinput>find /usr -name "nazwapliku"</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Mo¿esz wykorzystaæ znak <literal>*</literal> jako
      wzorzec nazwy
      <parameter>"<replaceable>nazwapliku</replaceable>"</parameter>
      (wówczas nale¿y j± uj±æ w cudzys³ów). Je¶li wybierzesz,
      by <command>find</command> szuka³o w katalogu
      <filename>/</filename> zamiast <filename>/usr</filename>,
      wówczas poszukiwania obejm± wszystkie zamontowane
      systemy plików, w tym CDROM i partycje DOS-owe.</para>

    <para>Polecenia i programy narzêdziowe Uniksa s± omówione
      w znakomitej ksi±¿ce <citetitle>Unix for the
      Impatient</citetitle> (wyd. drugie, Addison-Wesley, 1996),
      autorstwa Abrahamsa i Larsona. Jest tak¿e mnóstwo
      informacji na ten temat w Internecie, przyk³adem mo¿e byæ
      <link xlink:href="http://www.geek-girl.com/unix.html">Unix
      Reference Desk</link>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Co dalej</title>

    <para>Masz ju¿ wszystko, co bêdzie potrzebne by sprawnie
      pos³ugiwaæ siê systemem i edytowaæ pliki, mo¿esz wiêc
      zaj±æ siê dostosowywaniem systemu do w³asnych potrzeb.
      Wiele przydatnych informacji mo¿na
      znale¼æ w podrêczniku FreeBSD (który zapewne masz na dysku)
      oraz na <link xlink:href="../../../../index.html">stronie
      FreeBSD</link>. Na stronie, a tak¿e na CDROM-ie,
      dostêpny jest równie¿ poka¼ny zbiór pakietów i portów.
      O tym, jak z nich korzystaæ, mo¿na dowiedzieæ siê z
      podrêcznika (znajd¼ potrzebny pakiet, dodaj go poleceniem
      <command>pkg_add
      /cdrom/packages/All/nazwapakietu</command>,
      przy czym <replaceable>nazwapakietu</replaceable> jest
      nazw± pliku pakietu). Listê pakietów i portów wraz z krótkim
      opisem mo¿na znale¼æ na CDROM-ie, w
      <filename>cdrom/packages/index</filename>,
      <filename>cdrom/packages/index.txt</filename>, oraz
      <filename>cdrom/ports/index</filename>; dok³adniejsze
      opisy znajduj± siê w
      <filename>/cdrom/ports/*/*/pkg/DESCR</filename>, przy czym
      znaki <literal>*</literal> oznaczaj± odpowiednio rodzaj
      programu i jego nazwê.</para>

    <para>Je¿eli opis instalacji portów z CDROM-u zawarty w
      podrêczniku wydaje ci siê zbyt skomplikowany (przez jakie¶
      <command>lndir</command>, czy co¶), mo¿esz spróbowaæ
      poni¿szego sposobu:</para>

    <para>Znajd¼ port, który chcesz zainstalowaæ, powiedzmy, ¿e
      bêdzie to <command>kermit</command>. Na CDROM-ie
      znajdziesz jego katalog. Skopiuj ten katalog do
      <filename>/usr/local</filename> (to dobre miejsce na
      dodatkowe programy, które maj± byæ dostêpne dla wszystkich
      u¿ytkowników) poleceniem:</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>cp -R /cdrom/ports/comm/kermit /usr/local</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>W efekcie powinien powstaæ katalog
      <filename>/usr/local/kermit</filename> zawieraj±cy te same
      pliki, co katalog <command>kermita</command> na
      CDROM-ie.</para>

    <para>Nastêpnie korzystaj±c z polecenia
      <command>mkdir</command> utwórz katalog
      <filename>/usr/ports/distfiles</filename>, chyba ¿e ju¿
      taki istnieje. Sprawd¼ teraz, czy w katalogu
      <filename>/cdrom/ports/distfiles</filename> znajduje siê
      plik o nazwie odpowiadaj±cej instalowanemu portowi.
      Skopiuj go do <filename>/usr/ports/distfiles</filename>;
      w obecnych wersjach nie trzeba tego robiæ, poniewa¿
      zajmuje siê tym samo FreeBSD. W przypadku
      <command>kermita</command> pliku nie ma.</para>

    <para>Teraz poleceniem <command>cd</command> przejd¼ do
      podkatalogu <filename>/usr/local/kermit</filename>
      zawieraj±cego plik <filename>Makefile</filename>.
      Napisz</para>

    <informalexample>
      <screen>&prompt.root; <userinput>make all install</userinput></screen>
    </informalexample>

    <para>Spowoduje to, i¿ wszystkie potrzebne pliki, których
      nie ma na CDROM-ie lub w
      <filename>/usr/ports/distfiles</filename>, zostan±
      pobrane przez FTP. Je¿eli jeszcze nie skonfigurowa³e¶
      sieci, a w <filename>/cdrom/ports/distfiles</filename>
      nie ma pliku potrzebnego do instalacji, bêdziesz musia³
      uzyskaæ ten plik korzystaj±c z innego komputera i
      skopiowaæ go do <filename>/usr/ports/distfiles</filename>
      z dyskietki albo partycji DOS-a. Zajrzyj do
      <filename>Makefile</filename> (poleceniem
      <command>cat</command>, <command>more</command> lub
      <command>view</command>) by dowiedzieæ siê, sk±d wzi±æ
      potrzebny plik (lokalizacja w sieci) i jak siê on nazywa.
      Je¿eli ¶ci±gasz plik korzystaj±c z DOS-a, jego nazwa
      zostanie obciêta, tak wiêc po umieszczeniu go w
      <filename>/usr/ports/distfiles</filename> bêdziesz musia³
      zmieniæ nazwê pliku (poleceniem
      <command>mv</command>) na prawid³ow±. (Pamiêtaj, by
      pobieraæ pliki w trybie binarnym!) Przejd¼ z powrotem do
      <filename>/usr/local/kermit</filename>, odnajd¼ katalog
      zawieraj±cy <filename>Makefile</filename>, i wpisz
      <command>make all install</command>.</para>

    <para>Mo¿e siê zdarzyæ, ¿e do instalacji jakiego¶ portu
      b±d¼ pakietu wymagany bêdzie jaki¶ inny program. Je¿eli
      instalacja zostanie przerwana komunikatem <errorname>can't
      find unzip</errorname> (nie znaleziono unzip) lub podobnym,
      prawdopodobnie trzeba bêdzie zainstalowaæ pakiet lub port
      unzip by móc kontynuowaæ instalacjê.</para>

    <para>Po instalacji wpisz <command>rehash</command> aby
      uwzglêdniæ ewentualne zmiany ¶cie¿ki. (Je¿eli u¿ywaj±c
      <command>whereis</command> lub <command>which</command>
      czêsto trafiasz na komunikat
      <errorname>path not found</errorname> (nie znaleziono
      ¶cie¿ki), powiniene¶ uzupe³niæ katalogi umieszczone w
      ¶cie¿ce w pliku <filename>.cshrc</filename> w katalogu
      domowym. ¦cie¿ka pe³ni w Uniksie tak± sam± rolê jak w
      DOS-ie, z tym, ¿e (domy¶lnie) nie zawiera katalogu
      bie¿±cego ze wzglêdów bezpieczeñstwa; chc±c uruchomiæ
      plik z bie¿±cego katalogu, nale¿y przed jego nazw±
      napisaæ <filename>./</filename>; bez spacji po znaku
      uko¶nika.)</para>


    <para>Byæ mo¿e zechcesz ¶ci±gn±æ najnowsz± wersjê przegl±darki
      Netscape z ich <link xlink:href="ftp://ftp.netscape.com/">serwera
      FTP</link>. (Netscape wymaga zainstalowanego X Window
      System.) Dostêpna jest wersja dla FreeBSD, wiêc poszukaj
      jej. Rozpakuj plik poleceniami <command>gunzip
      nazwapliku</command> oraz
      <command>tar xvf
      nazwapliku</command> i przenie¶
      otrzymany plik wykonywalny do
      <filename>/usr/local/bin</filename>
      lub podobnego. Wykonaj <command>rehash</command>, oraz
      dodaj nastêpuj±ce polecenia do plików
      <filename>.cshrc</filename> w katalogu domowym ka¿dego
      u¿ytkownika, lub (szybciej) do pliku
      <filename>/etc/csh.cshrc</filename>, g³ównego
      pliku konfiguracyjnego <command>csh</command>:</para>

    <informalexample>
      <programlisting>setenv XKEYSYMDB /usr/X11R6/lib/X11/XKeysymDB
setenv XNLSPATH /usr/X11R6/lib/X11/nls</programlisting>
    </informalexample>

    <para>Zak³adamy tu, ¿e plik <filename>XKeysymDB</filename> i
      katalog <filename>nls</filename> znajduj± siê w
      <filename>/usr/X11R6/lib/X11</filename>; je¶li tak nie jest,
      odnajd¼ je i umie¶æ tam.</para>

    <para>Je¿eli pocz±tkowo zainstalowa³e¶ Netscape jako port
      z CDROM-u (lub FTP), nie umieszczaj nowego pliku wykonywalnego
      w miejscu starego <filename>/usr/local/bin/netscape</filename>;
      jest to zwyk³y skrypt pow³oki zajmuj±cy siê przygotowaniem
      zmiennych ¶rodowiskowych. Zamiast tego zmieñ nazwê nowego
      pliku na <filename>netscape.bin</filename> i zast±p
      poprzedni plik wykonywalny
      <filename>/usr/local/netscape/netscape</filename>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>W³asne ¶rodowisko pracy</title>

    <para>Najwa¿niejszym elementem ¶rodowiska pracy jest
      pow³oka. W DOS-ie rolê pow³oki pe³ni command.com. Pow³oka
      zajmuje siê przetwarzaniem poleceñ wpisywanych w linii
      poleceñ, jest wiêc po¶rednikiem w komunikacji z systemem
      operacyjnym. Mo¿e tak¿e wykonywaæ skypty, podobne do
      znanych z DOS-a plików wsadowych, sk³adaj±ce siê z serii
      poleceñ wykonywanych bez ingerencji u¿ytkownika.</para>

    <para>W FreeBSD zainstalowane s± dwie pow³oki:
      <command>csh</command> i <command>sh</command>.
      <command>csh</command> dobrze obs³uguje liniê poleceñ,
      skrypty powinny byæ jednak pisane w
      <command>sh</command> (lub <command>bash</command>).
      Wpisuj±c <command>echo $SHELL</command> mo¿esz dowiedzieæ
      siê, z jakiej pow³oki korzystasz.</para>

    <para>Pow³oka <command>csh</command> jest niez³a, jednak¿e
      <command>tcsh</command> potrafi wszystko to, co
      <command>csh</command> i jeszcze wiêcej. Umo¿liwia
      wywo³ywanie wcze¶niej wpisanych poleceñ za pomoc± klawiszy
      strza³ek. Pozwala uzupe³niaæ nazwy plików przy pomocy
      klawisza <keycap>Tab</keycap> (<command>csh</command>
      wykorzystuje do tego <keycap>Esc</keycap>), jak równie¿
      powrót do ostatnio odwiedzonego katalogu poleceniem
      <command>cd -</command>. W <command>tcsh</command> mo¿na
      te¿ w prosty sposób zmieniæ swój znak zachêty. Wszystko to
      bardzo u³atwia ¿ycie.</para>
    <para>Now± pow³okê instaluje siê w nastêpuj±cy sposób:</para>

    <procedure>
      <step>
	<para>Zaintaluj pow³okê w postaci portu lub pakietu.
	  Wpisz <command>rehash</command>, a potem
	  <command>which tcsh</command> (zak³adaj±c, ¿e
	  instalujesz <command>tcsh</command>), by mieæ pewno¶æ,
	  ¿e instalacja powiod³a siê.</para>
      </step>

      <step>
	<para>Dzia³aj±c jako root, dopisz w pliku
	  <filename>/etc/shells</filename> wiersz odpowiadaj±cy
	  nowej pow³oce, w naszym przypadku
	  <filename>/usr/local/bin/tcsh</filename>, i zapisz
	  zmiany. (W przypadku niektórych portów mo¿e byæ to
	  zrobione automatycznie.)</para>
      </step>

      <step>
	<para>Aby na sta³e zmieniæ swoj± pow³okê na
	  <command>tcsh</command>, skorzystaj z polecenia
	  <command>chsh</command>. Mo¿esz tak¿e wpisaæ
	  <command>tcsh</command> w linii poleceñ, by zmieniæ
	  pow³okê bez powtórnego logowania siê.</para>
      </step>
    </procedure>

    <note>
      <para>Zmiana pow³oki roota na inn± ni¿
        <command>sh</command> lub <command>csh</command>
	we wczesnych wersjach FreeBSD i wielu wersjach Uniksa
	mo¿e okazaæ siê niebezpieczna, poniewa¿ mo¿e prowadziæ
	do braku dzia³aj±cej pow³oki w trybie jednego
	u¿ytkownika. Mo¿na sobie z tym poradziæ stosuj±c
	<command>su -m</command> do zostania rootem, dziêki
	czemu mo¿liwe jest korzystanie z <command>tcsh</command>,
	gdy¿ pow³oka jest elementem ¶rodowiska. Aby takie
	rozwi±zanie by³o stosowane na sta³e, utwórz alias w
	<filename>.tcshrc</filename> dopisuj±c polecenie
	<command>alias su su -m</command></para>
    </note>

    <para>Podczas uruchamiania, <command>tcsh</command>
      odczytuje pliki <filename>/etc/csh.cshrc</filename>
      i <filename>/etc/csh.login</filename>, podobnie jak to
      robi <command>csh</command>. Ponadto wczytywane s±
      pliki <filename>.login</filename> i
      <filename>.cshrc</filename>, chyba, ¿e istnieje plik
      <filename>.tcshrc</filename>. Mo¿na go utworzyæ
      kopiuj±c po prostu plik <filename>.cshrc</filename>
      jako <filename>.tcshrc</filename>.</para>

    <para>Gdy pow³oka <command>tcsh</command> jest ju¿
      zainstalowana, mo¿esz zaj±æ siê wyborem odpowiadaj±cego ci
      znaku zachêty. Szczegó³owo jest to opisane w dokumentacji
      <command>tcsh</command>, przyk³adowe polecenie
      przedstawione poni¿ej wpisane do
      <filename>.tcshrc</filename> spowoduje, i¿ znak zachêty
      bêdzie informowa³ o tym, ile wyda³e¶ poleceñ, która jest
      godzina, oraz jaki jest bie¿±cy katalog. Na koñcu pojawi
      siê znak <literal>&gt;</literal>, je¶li jeste¶ zwyk³ym
      u¿ytkownikiem, lub znak <literal>#</literal>, je¶li jeste¶
      rootem:</para>

    <para><command>set prompt = "%h %t %~ %# "</command></para>

    <para>Powy¿szy wiersz umie¶æ w miejscu starego "set
      prompt", albo pod "if($?prompt) then". Poprzedni wiersz
      zamieñ w komentarz, dziêki temu bêdziesz móg³ do niego
      wróciæ, je¶li zechcesz. Przepisz dok³adnie spacje i
      cudzys³owy. Aby plik <filename>.tcshrc</filename> zosta³
      przeczytany ponownie, wpisz
      <command>source .tcshrc</command>.</para>

    <para>Listê innych zmiennych ¶rodowiskowych uzyskaæ mo¿na
      korzystaj±c z polecenia <command>env</command>. Lista zawiera
      domy¶lny edytor, program do przegl±dania plików tekstowych,
      typ terminala i wiele innych. Je¿eli logujesz siê do systemu
      przez sieæ i jaki¶ program nie daje siê uruchomiæ z powodu
      nieodpowiedniego terminala, przydatne mo¿e okazaæ siê
      polecenie <command>setenv TERM vt100</command>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Na koniec</title>

    <para>Maj±c uprawnienia roota, mo¿na odmontowaæ CDROM
      poleceniem <command>/sbin/umount /cdrom</command>, nastêpnie
      wyj±æ p³ytê z napêdu, w³o¿yæ inn± i zamontowaæ j± poleceniem
      <command>/sbin/mount_cd9660 /dev/cd0a /cdrom</command> (o
      ile <hardware>cd0a</hardware> odpowiada napêdowi CDROM).
      Najnowsze wersje FreeBSD pozwalaj± na montowanie CDROM-u
      poleceniem <command>/sbin/mount /cdrom</command>.</para>

    <para>Je¶li masz do dyspozycji niewiele miejsca na dysku,
      mo¿esz skorzystaæ z bezpo¶redniego systemu plików na drugiej
      p³ycie CD FreeBSD. Jej zawarto¶æ zmienia siê z ka¿dym
      nowym wydaniem systemu. Spróbuj na przyk³ad zagraæ w jedn±
      z gier umieszczonych na CDROM-ie. Przyda siê przy tym
      <command>lndir</command>, instalowane wraz z X Window System,
      aby powiadomiæ programy gdzie znajduj± siê potrzebne im
      pliki, poniewa¿ s± one w systemie plików
      <filename>/cdrom</filename>, a nie jak zazwyczaj w
      <filename>/usr</filename> i jego podkatalogach. Skorzystaj z
      <command>man lndir</command>.</para>
  </sect1>

  <sect1>
    <title>Uwagi mile widziane</title>

    <para>Je¶li skorzysta³e¶ z niniejszego wprowadzenia, chêtnie
      dowiem siê, czy w czym¶ ci ono pomog³o, co by³o
      niedostatecznie wyja¶nione i czego brakowa³o.
      Dziêkujê profesorowi Eugene W. Stark z SUNY-Stony
      Brook, oraz Johnowi Fieberowi za pomocne uwagi.</para>

    <para>Annelise Anderson,
	<email>andrsn@andrsn.stanford.edu</email></para>
  </sect1>
</article>